Ngày 25–26/10 tại Hà Nội, Liên hợp quốc chính thức mở ký Công ước toàn cầu về chống tội phạm mạng – dấu mốc lịch sử trong hợp tác quốc tế đối phó loại tội phạm “không biên giới”. Nhưng ngay trên không gian số ấy, các sàn đầu tư ảo, “bí quyết lãi khủng”, “làm giàu siêu tốc” vẫn giăng bẫy người dùng qua Zalo, Telegram, Facebook... Để hóa giải, cần nhìn thẳng vào cơ chế lừa đảo, tâm lý bị thao túng, khung pháp lý xử lý và ý nghĩa thật sự của Công ước Hà Nội với Việt Nam hôm nay.

Những năm gần đây, các lớp “đầu tư tài chính 4.0”, “làm giàu không khó”, “lợi nhuận nhân đôi” mọc dày trên mạng. Theo Thượng tá Đào Trung Hiếu, đó là lừa đảo công nghệ cao do các đường dây ở nước ngoài tổ chức, chủ yếu tại các quốc gia giáp Việt Nam. Chúng giả danh “chuyên gia”, “nhà đầu tư”, “giảng viên tài chính”, thu phí khóa học rồi dụ rót tiền vào “gói lợi nhuận vượt trội”.

Cách vận hành

1. Bước 1 – Gây tin tưởng: Livestream “khoe thành tích”, dẫn vào buổi học miễn phí, mở nhóm “học viên cũ” (đa phần nick ảo do một trung tâm điều khiển).
2. Bước 2 – Mồi lãi ảo: Mời mua “gói trải nghiệm” nhỏ; hệ thống hiển thị lợi nhuận ảo để kích hoạt lòng tham.
3. Bước 3 – Khóa rút tiền: Khi nạn nhân tăng vốn, hệ thống chặn rút, buộc nộp thêm “thuế/phí/lỗi hệ thống” để “mở rút” — đẩy vào vòng đâm lao phải theo lao.

Phần mềm hậu trường: Sàn/website tự chế; ứng dụng cài ngoài kho (side-load); tên miền thay đổi liên tục; ví đệm/địa chỉ trung gian xoay vòng dòng tiền; kịch bản “chăm sóc” do chatbot/AI điều phối, tạo ảo giác “đang kiếm thật”.

Không chỉ là tội phạm công nghệ, đây còn là bài toán về tâm lý xã hội. Những người tham gia các khóa “làm giàu nhanh” thường bắt đầu bằng hy vọng: kiếm thêm thu nhập, đổi đời, vượt khó. Nhưng khi thấy “tiền tăng” dù chưa làm gì, họ bắt đầu tin rằng cơ hội thật sự đang tới.

Kẻ đứng sau hiểu rất rõ tâm lý đó. Chúng lập nhóm chat trên Zalo, Telegram, Facebook với hàng trăm “nhà đầu tư thành công” – thực chất là nick ảo do cùng một người điều khiển. Họ tung hô, chúc mừng nhau rút lãi, khoe hóa đơn chuyển tiền… tạo cảm giác “ai cũng đang kiếm được”. Đó là hội chứng đám đông và hiệu ứng FOMO – sợ bỏ lỡ cơ hội.

Không ít đường dây đã lợi dụng uy tín người thật để mạo danh “chuyên gia”, thậm chí giả mạo hình ảnh các gương mặt quen thuộc như “Shark Bình”, “Mr. Pip” hay những “cố vấn đầu tư” tự xưng để quảng bá khóa học, mở sàn giao dịch. Từ các chiến dịch truyền thông giả mạo trên mạng xã hội cho tới các đường dây xuyên biên giới hoạt động từ Campuchia, tất cả đều có chung một điểm: đánh trúng lòng tham và sự cả tin của người dùng mạng.

Từ đây, vòng xoáy hình thành: đầu tư thử → thấy lãi ảo → rót thêm → bị chặn rút → nộp “phí/thuế/giải ngân”. Tài sản cứ thế bị “nuốt chửng” qua những cú nhấp chuột tưởng chừng vô hại. Theo TS Hiếu, “chỉ cần có tư duy phản biện, nhà đầu tư sẽ nhận ra ngay: không mô hình kinh doanh chân chính nào có thể sinh lợi tức phi lý đến vậy”.

Ba “đòn bẩy” tâm lý chủ đạo

1. Tham vọng đổi đời nhanh trong bối cảnh tài chính khó khăn.
2. Hiệu ứng từ đám đông ảo: nick ảo đồng loạt “chúc mừng, khoe lãi”, làm mờ hoài nghi.
3. FOMO (sợ bỏ lỡ): “chỉ còn hôm nay”, “slot cuối”, “room sắp khóa”.

Dàn cảnh tương tác: đối tượng đóng nhiều vai (mentor, bạn đồng hành, thành viên lão luyện) để dẫn dắt, kèm “bằng chứng” lợi nhuận do chính chúng tạo. Khi nạn nhân lưỡng lự, cả nhóm “đồng thanh” động viên; khi đòi rút, “đội hỗ trợ” xuất hiện với ngôn ngữ chuyên môn hóa, đẩy yêu cầu phí/thuế/hạn mức KYC.

Dưới góc nhìn pháp lý, các “khóa học làm giàu” trá hình chính là một dạng lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Hành vi có thể bị xử lý theo Bộ luật Hình sự 2015 và Luật An ninh mạng 2018.

Ba trụ cột pháp lý hiện hành

Điều 174 BLHS 2015 (sửa đổi 2017) – Lừa đảo chiếm đoạt tài sản: 4 khung hình phạt; khung 4: 12–20 năm hoặc tù chung thân khi chiếm đoạt từ 500 triệu đồng… 

Điều 290 BLHS 2015 – Sử dụng mạng máy tính, viễn thông… để chiếm đoạt tài sản: cấu thành qua phương tiện điện tử; mức tối đa 20 năm tù (trường hợp thiệt hại/chiếm đoạt lớn). 

Luật An ninh mạng 2018 – Chính sách Nhà nước về bảo vệ an ninh mạng, hợp tác quốc tế, trách nhiệm cơ quan/tổ chức/cá nhân trong không gian mạng

Song việc điều tra, xử lý lại vô cùng khó khăn. Một mặt, nạn nhân không dám tố cáo vì sợ bị đánh giá là “nhẹ dạ”; mặt khác, đối tượng phạm tội ẩn danh, sử dụng công cụ che giấu IP, tài khoản ảo, tiền điện tử và ví blockchain.

Mặt khác, do chúng hoạt động xuyên biên giới, nên khi nạn nhân ngại tố giác, chứng cứ điện tử dễ bị xóa; dòng tiền đi qua ví đệm/địa chỉ trung gian, danh tính ẩn; việc xác minh cần hỗ trợ tư pháp quốc tế và chuẩn thống nhất về chứng cứ số.

Trong bối cảnh đó, Luật An ninh mạng 2018 đặt nền chính sách bảo vệ an ninh mạng và tăng cường hợp tác quốc tế, tạo cơ sở cho thu thập – bảo toàn chứng cứ, ngăn chặn, gỡ bỏ thông tin vi phạm. Do đó, “Đấu tranh với tội phạm công nghệ cao đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều cơ quan trong và ngoài nước. Không quốc gia nào đủ sức đơn độc trong cuộc chiến này,” Luật sư Đặng Văn Cường nhận định.

Thực thi vướng ở đâu?

Nạn nhân ngại tố giác/khó giữ chứng cứ; tiền chuyển qua nhiều ví/địa chỉ, xóa dấu vết nhanh.

Tố tụng xuyên biên giới: đòi hỏi hỗ trợ tư pháp, chia sẻ dữ liệu, đồng bộ tiêu chuẩn chứng cứ số.

Sự kiện ký kết Công ước Liên Hợp Quốc về chống tội phạm mạng – Công ước Hà Nội không chỉ là bước tiến pháp lý quốc tế, mà còn khẳng định cam kết của Việt Nam trong việc tham gia vào chuỗi hợp tác toàn cầu về an ninh mạng.

Theo Thượng tá, TS Đào Trung Hiếu, đây là “minh chứng của quyết tâm chính trị” và là “công cụ truy vết dữ liệu lớn (big data), dòng tiền ảo, blockchain” để triệt phá các đường dây tội phạm xuyên biên giới.

Tuy nhiên, luật pháp chỉ phát huy hiệu lực khi ý thức người dùng được nâng cao. Công ước Hà Nội mở đường cho hợp tác quốc tế, nhưng phòng ngừa từ gốc vẫn nằm ở trí tuệ và kỹ năng số của từng cá nhân. “Cẩm nang an toàn trực tuyến phải được phổ cập như kỹ năng sống cơ bản. Bởi khi người dân có khả năng tự bảo vệ, mạng lưới phòng vệ xã hội mới được hình thành vững chắc,” Luật sư Đặng Văn Cường nhấn mạnh.

Bức tranh quốc tế

Công ước chống tội phạm mạng là văn kiện quốc tế toàn cầu đầu tiên do United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) đề xuất, được thông qua ngày 24/12/2024 tại Kỳ họp 55 Đại Hội Đồng LHQ (quyết nghị 79/243).

Lễ mở ký diễn ra tại Hà Nội theo Điều 64 của Công ước từ ngày 25–26/10/2025. Công ước sẽ có hiệu lực khi có tối thiểu 40 quốc gia phê chuẩn. Hiện có khoảng hơn 70 quốc gia đã tham gia ký trong hai ngày sự kiện; riêng phía Việt Nam nhấn mạnh ý nghĩa “bước đi chiến lược có tính lịch sử” và tinh thần “công nghệ vì con người, số hóa vì hòa bình”.

Hai giá trị cốt lõi với Việt Nam

1. Khung hợp tác chuẩn hóa: tạo cơ sở đề nghị nước ngoài truy vết ví tiền ảo, truy xuất dữ liệu blockchain, phong tỏa tài sản số, chia sẻ chứng cứ số phù hợp tiêu chuẩn quốc tế — những điều đơn phương rất khó làm. 

2. Gia cố niềm tin số: thông điệp chính trị – pháp lý cho cộng đồng doanh nghiệp và người dân: lừa đảo xuyên biên giới sẽ không còn “vùng trống” khi phối hợp điều tra được luật hóa ở tầm LHQ.

Bên cạnh kỳ vọng, nhiều tổ chức công nghệ và nhân quyền cũng khuyến nghị bảo đảm quyền con người, quyền riêng tư, nghiên cứu bảo mật thiện chí trong thi hành Công ước. UNODC khẳng định Công ước có điều khoản bảo vệ nhân quyền và linh hoạt thủ tục hợp tác.

Cạm bẫy “làm giàu siêu tốc” là phép thử của thời đại Internet – nơi tốc độ và lòng tham dễ vượt qua lý trí. Nhưng không có con đường tắt nào dẫn đến thịnh vượng, và không có khoản đầu tư thật nào hứa hẹn “lãi khủng” trong vài ngày. Khi mỗi người biết tỉnh táo trước màn hình, đặt câu hỏi thay vì vội tin, xã hội sẽ bớt đi những bi kịch. Công ước Hà Nội mở ra cơ chế toàn cầu để bảo vệ con người trong thế giới số – nhưng tấm khiên đầu tiên vẫn là nhận thức và bản lĩnh của mỗi công dân.