ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Đáng chú ý nhất là siêu bão Ragasa, được ghi nhận là cơn bão mạnh nhất thế giới trong năm nay. Bên cạnh đó, sự hình thành liên tiếp của các cơn bão Bualoi, Matmo và hiện nay là Hạ Long cũng cho thấy mùa bão Thái Bình Dương 2025 diễn biến phức tạp và dữ dội hơn so với mọi năm.

Một mùa bão bất thường

Mùa bão Thái Bình Dương năm 2025 ghi nhận hoạt động khí tượng bất thường với sự xuất hiện liên tiếp của ba cơn bão nhiệt đới có sức tàn phá lớn: Ragasa, Bualoi và Matmo. Các hệ thống này hình thành trong khoảng thời gian ngắn, chỉ cách nhau vài ngày, gây thiệt hại nghiêm trọng tại Philippines, Trung Quốc, Việt Nam và nhiều khu vực lân cận.

Đáng chú ý nhất là siêu bão Ragasa. Cơn bão này hình thành ngày 17 tháng 9, Ragasa là cơn bão thứ 18 được đặt tên trong mùa bão Thái Bình Dương 2025. Cơn bão này có sức sức tàn phá khủng khiếp, không chỉ là cơn bão mạnh nhất thế giới trong năm mà còn được ghi nhận là một trong những cơn bão có tốc độ mạnh lên nhanh nhất.

Ragasa đã tàn phá phía Bắc đảo Luzon của Philippin, sau đó đổ bộ vào huyện Hoa Liên của Đài Loan, Trung Quốc, khiến một hồ trên núi vỡ tung, cướp đi sinh mạng của 14 người thiệt mạng, trước khi di chuyển về phía Nam Trung Quốc. Đặc khu Hồng Kông, Trung Quốc đã ban hành tín hiệu bão cấp số 10 suốt hơn 10 giờ liên tục, một sự kiện hiếm hoi được lặp lại trong cùng một năm. Thiệt hại kinh tế hiện vẫn đang được thống kê, song ước tính ban đầu đã vượt hàng triệu USD.

Chỉ chưa đầy một tuần sau siêu bão Ragala, cơn bão Bualoi tiếp tục càn quét nhiều quốc gia Đông Nam Á gây lũ lụt, lốc xoáy và lở đất nghiêm trọng. Tại Thái Lan, cơ quan phòng, chống thiên tai của nước này đã báo cáo lũ lụt ở 17 tỉnh, trong đó Ayutthaya, nơi có bốn người thiệt mạng, là tỉnh chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Hai trận bão liên tiếp làm dấy lên lo ngại lớn về nhu cầu cứu trợ nhân đạo, đặc biệt đối với những cộng đồng liên tục phải sơ tán do ngập lụt.

Bão Matmo, cơn bão thứ 21 được đặt tên trong mùa bão Thái Bình dương năm nay, hình thành ngày 1/10 từ áp thấp nhiệt đới trên vùng biển phía Đông Philippines dù sức mạnh không thể so sánh với bão Ragasa nhưng lại gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với những khu vực đã bị tổn thương sau hai cơn bão lớn liên tiếp.

Bão Matmo đã đổ bộ vào các khu vực ven biển của Trung Quốc chiều ngày 5/10, gây ra gió mạnh và mưa lớn. Tâm bão đã quét qua bán đảo Lôi Châu ở miền Nam Trung Quốc mang theo mưa lớn và gió mạnh. Trung Quốc đã kích hoạt các kế hoạch ứng phó khẩn cấp và ban hành cảnh báo màu đỏ, mức cao nhất trong hệ thống cảnh báo thời tiết bốn cấp đối với bão. Nhiều sân bay phải hủy bỏ chuyến bay, một số địa phương đã đóng cửa trường học, tạm ngừng hoạt động một số tuyến đường chịu ảnh hưởng của bão.

Bão cũng gây ra mưa lớn kéo dài tại 16 tỉnh của Thái Lan khiến hơn 10 người thiệt mạng và ảnh hưởng tới hơn 100.000 hộ gia đình.

Còn tại Việt Nam, chỉ trong tháng 9 và đầu tháng 10, nước ta đã liên tiếp hứng chịu 5 cơn bão, trong đó ba cơn bão số 9, 10, 11 (lần lượt là bão Ragasa, Bualoi và Matmo) đã gây thiệt hại nặng nề tại các tỉnh miền Bắc và miền Trung đất nước. Thống kê sơ bộ đến ngày 8/10 cho thấy hai cơn bão số 10 và số 11 đã khiến hơn 80 người chết và mất tích; 195.600 ngôi nhà bị sập, đổ, tốc mái hoặc hư hỏng nặng; 87.000 ha lúa và hoa màu bị ngập, thiệt hại. Nhiều tuyến giao thông, trường học, cơ sở y tế và công trình công cộng bị tàn phá, với tổng thiệt hại ước tính lên tới hàng chục nghìn tỷ đồng.

Mới đây nhất, ngày 9/10, bão Halong đã đổ bộ vào quần đảo Izu, phía Nam đảo chính Honshu của Nhật Bản, mang theo gió mạnh và mưa lớn. Cơ quan Khí tượng Nhật Bản đã khuyến cáo người dân trên các đảo này sơ tán và nhấn mạnh rằng gió bão dữ dội có thể phá hủy một số ngôi nhà.

Biến đổi khí hậu thúc đẩy bão như thế nào?

Các nhà khoa học khí quyển cho biết biến đổi khí hậu đang làm thay đổi đáng kể đặc tính của các cơn bão nhiệt đới, khiến chúng mạnh hơn, phức tạp hơn có sức tàn phá lớn hơn. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng hiện tượng nóng lên toàn cầu đang góp phần làm cho các cơn bão di chuyển chậm hơn, đồng nghĩa với việc mưa lớn kéo dài hơn và ngập lụt nghiêm trọng hơn tại các khu vực bị ảnh hưởng.

Theo các dữ liệu khí hậu, trong hơn 40 năm qua, đại dương đã hấp thụ tới 90% lượng nhiệt dư thừa sinh ra từ khí nhà kính. Phần lớn năng lượng này tập trung ở tầng nước bề mặt – nơi cung cấp nguồn nhiệt khổng lồ cho các hệ thống bão hình thành và phát triển.

Biến đổi khí hậu làm bầu khí quyển ấm hơn có khả năng chứa nhiều hơi ẩm hơn, giúp cho mây tích tụ và xả ra lượng mưa dữ dội trong thời gian ngắn. Trong mùa bão Đại Tây Dương năm 2020, một trong những mùa bão hoạt động mạnh nhất từng được ghi nhận, tốc độ mưa trung bình trong các cơn bão đã tăng thêm từ 8% đến 11% do tác động của khí hậu, theo nghiên cứu công bố trên Nature Communications vào tháng 4/2022.

Hiện nay, Trái Đất đã nóng lên khoảng 1,1°C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Mỹ (NOAA) dự báo rằng nếu mức tăng nhiệt đạt 2°C, tốc độ gió trong bão có thể tăng tới 10%, đồng thời tỷ lệ các cơn bão đạt cấp 4 hoặc 5 – cấp độ mạnh nhất – có thể tăng thêm khoảng 10% trong thế kỷ này.

Không chỉ mạnh hơn, mùa bão cũng đang dịch chuyển theo thời gian và không gian. Mùa hè nóng hơn và kéo dài hơn tạo điều kiện cho bão hình thành trong nhiều tháng hơn và xuất hiện cả ở những khu vực vốn hiếm khi có bão. Theo Cơ quan Quản lý khí quyển và đại dương quốc gia Mỹ NOAA, bang Florida, nơi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất tại Mỹ với hơn 120 cơn bão đổ bộ kể từ năm 1851. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, nhiều siêu bão đã tiến xa hơn về phía Bắc bang nay so với truyền thống, đổ bộ vào những khu vực chưa có kinh nghiệm đối phó với bão mạnh. Xu hướng này khiến các thành phố ở vĩ độ trung bình như New York, Boston, Bắc Kinh hay Tokyo đứng trước thách thức lớn, khi cơ sở hạ tầng hiện nay chưa được thiết kế để chịu được sức gió và lượng mưa cực đoan. Nhà khoa học khí quyển Allison Wing thuộc Đại học Bang Florida cảnh báo rằng những khu đô thị này có thể dễ dàng bị tổn thương nếu bão tiếp tục dịch chuyển ra ngoài các vùng nhiệt đới truyền thống.

Về thời điểm, hoạt động bão ở Bắc Mỹ thường kéo dài từ tháng 6 đến tháng 11, đạt đỉnh vào tháng 9 – khi nước biển đạt mức nhiệt cao nhất. Tuy nhiên, nghiên cứu mới cho thấy các cơn bão đầu mùa xuất hiện sớm hơn hơn ba tuần so với đầu thế kỷ 20, khiến mùa bão ngày nay bắt đầu từ tháng 5.

Tại châu Á, hiện tượng tương tự đang diễn ra ở Vịnh Bengal, nơi các xoáy thuận nhiệt đới hình thành sớm từ tháng 4 hoặc tháng 5, trước cả mùa gió mùa mùa hè.

Trong khi một số nhà khoa học tin rằng có đủ bằng chứng để khẳng định biến đổi khí hậu do hoạt động của con người là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự gia tăng về số lượng và cường độ của các mùa bão gần đây, thì vẫn có một số nhà nghiên cứu khác vẫn không chắc chắn rằng biến đổi khí hậu là nguyên nhân duy nhất. Vì bão trong tự nhiên hình thành mà không cần sự can thiệp của con người, các nhà khoa học biết rằng có thể có những yếu tố khác trong tự nhiên ảnh hưởng đến sự hình thành và sức mạnh của chúng. Một ví dụ là hiện tượng El Nino hoặc La Nina . Các hiện tượng El Nino và La Nina gây ra sự ấm lên hoặc lạnh đi bất thường của nước biển gần đường xích đạo, ảnh hưởng đến các kiểu thời tiết trên toàn thế giới.

Công tác ứng phó với thiên tai tại các đô thị châu Á

Những kinh nghiệm rút ra từ các trận bão lớn trong quá khứ đang giúp nhiều đô thị ở châu Á, trong đó có Hồng Kông và Bangkok, chủ động hơn trong việc ứng phó và giảm thiểu thiệt hại do bão lũ gây ra. Từ việc nâng cao hệ thống cảnh báo sớm, củng cố cơ sở hạ tầng đô thị, đến xây dựng kế hoạch sơ tán cộng đồng, các thành phố này đang dần hình thành những mô hình thích ứng hiệu quả trước tác động ngày càng khốc liệt của biến đổi khí hậu.

Mặc dù miền Nam Trung Quốc là khu vực có mật độ dân số cao, với hàng chục triệu người nằm trong vùng ảnh hưởng trực tiếp của bão Matmo, nhưng công tác chuẩn bị và ứng phó tại đây được đánh giá là hiệu quả và kịp thời.

Nhiều thành phố ven biển đã đầu tư mạnh vào hệ thống hạ tầng chống thiên tai, trong đó nổi bật là mạng lưới thoát nước quy mô lớn trị giá 3,8 tỷ USD – công trình được xem là “lá chắn” giúp đặc khu kinh tế Hồng Kông, phía Đông Trung Quốc tránh khỏi tình trạng ngập lụt nghiêm trọng vốn từng gây thiệt hại lớn trong nhiều thập kỷ trước.

Nhà khoa học khí quyển Johnny Chan thuộc Trung tâm Nghiên cứu Hợp tác Bão châu Á - Thái Bình Dương nhận định rằng biến đổi khí hậu đang khiến các cơn bão trong khu vực xuất hiện thường xuyên hơn và có cường độ mạnh hơn. Ông Chan cảnh báo rằng các đô thị châu Á cần liên tục cập nhật tiêu chuẩn xây dựng để thích ứng với các mối đe dọa khí hậu mới. Ông nhấn mạnh: “Hầu hết các quy tắc xây dựng được thiết kế dựa trên dữ liệu trong quá khứ, nhưng dữ liệu trong quá khứ sẽ không còn chính xác nữa cho tương lai. Vì vậy, nếu bạn có các tòa nhà mới và nếu bạn gắn bó, tuân thủ các quy tắc xây dựng hiện tại, thì bạn sẽ phải chịu những cơn gió mạnh hơn trong tương lai. Và vì vậy, việc quy hoạch các tòa nhà mới sẽ cần được cập nhật về tải trọng gió. Và nếu xây dựng một công trình dọc theo các khu vực ven biển, cũng cần tính đến mực nước dâng do bão trong tương lai, bởi những cơn bão mạnh sẽ gây ra có mực nước biển cao hơn.”

Tại Thái Lan, chính quyền đô thị Bangkok đã chủ động triển khai hàng loạt biện pháp phòng thủ chống ngập và triều cường, trong bối cảnh khu vực đồng bằng trung tâm chịu ảnh hưởng gián tiếp từ áp thấp nhiệt đới Matmo và rãnh gió mùa dịch chuyển.

Thống đốc Chadchart Sittipunt khẳng định rằng thành phố đã sẵn sàng ứng phó với các mối đe dọa kết hợp từ dòng chảy từ phía Bắc, thủy triều cao và mưa lớn, đồng thời cho biết mực nước hiện tại thấp hơn đáng kể so với đợt lũ lịch sử năm 2011.

Thành phố đang phối hợp chặt chẽ với Cục Thủy lợi Hoàng gia, Trung tâm Chỉ huy Nước Quốc gia và Văn phòng Tài nguyên Nước Quốc gia nhằm đảm bảo phản ứng thống nhất trước nguy cơ ngập lụt.

Bangkok đã triển khai các chiến lược quan trọng. Đối với tình trạng dòng chảy và triều cường ở phía Bắc, sẽ thường xuyên kiểm tra các đê chắn lũ, và các đội ứng phó khẩn cấp sẽ được triển khai để theo dõi tình hình lũ lụt. Các biện pháp khác bao gồm hạ thấp mực nước kênh, chuẩn bị hệ thống thoát nước và huy động thiết bị và nhân sự.

Thành phố đã gia cố 80 km đê chắn lũ cố định và xử lý 22 trong số 32 "vùng trũng" dễ bị tổn thương, đồng thời hoàn thành việc đắp bao cát tại 75 địa điểm bằng 198.700 bao cát và 1.656 m³ cát. Các máy bơm di động và đội giám sát 24/24 cũng đã được triển khai. Đối với 320 hộ gia đình ở 11 cộng đồng nằm ngoài rào chắn lũ, các văn phòng quận đã cung cấp bao cát, lối đi tạm thời và hỗ trợ khẩn cấp.

Cục Khí tượng Thái Lan vẫn duy trì cảnh báo lũ quét và ngập úng cục bộ tại các tỉnh phía Bắc, Đông Bắc, Đông và Nam, do lượng mưa tích tụ cao kết hợp với mực nước sông dâng trong những ngày tới. Cơ quan này dự báo từ ngày 6 đến 14 tháng 10, lượng mưa tại khu vực Bangkok và vùng phụ cận sẽ chịu ảnh hưởng của áp thấp suy yếu từ bão Matmo, gây mưa lớn rải rác, trong khi khu vực miền Bắc và Đông Bắc có xu hướng giảm mưa nhưng vẫn còn dông cục bộ.

Các chuyên gia cảnh báo, nếu không có hành động cụ thể giảm lượng khí thải nhà kính thì xu hướng nóng lên toàn cầu có thể tiếp diễn và thúc đẩy hình thành các cơn bão mạnh. Và các siêu bão như Ragasa, Yagi hay Haiyan sẽ không còn là hiện tượng hiếm gặp, mà có thể trở thành chuẩn mực mới của thời tiết cực đoan trong thế kỷ XXI.