EU cho Ukraine vay 90 tỷ euro: Chiến lược và rủi ro pháp lý
Các nhà lãnh đạo EU đã đạt được đồng thuận về việc cung cấp khoản vay không lãi suất trị giá 90 tỷ euro (khoảng 105 tỷ USD) cho Ukraine, nhằm đáp ứng các nhu cầu tài chính và quân sự của nước này trong giai đoạn 2026-2027.
Quyết định được đưa ra ngày 19/12, sau nhiều giờ đàm phán căng thẳng, trong bối cảnh Kiev đối mặt với áp lực ngân sách ngày càng lớn do xung đột kéo dài với Nga.
Theo Chủ tịch Hội đồng châu Âu ông Antonio Costa, khoản vay sẽ được Liên minh châu Âu (EU) huy động trên thị trường vốn quốc tế và được bảo lãnh bằng ngân sách chung 7 năm của khối gồm 27 quốc gia thành viên. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo EU chưa đạt được sự thống nhất về việc sử dụng trực tiếp các tài sản của Nga đang bị đóng băng tại châu Âu để làm nguồn tài chính cho gói hỗ trợ này.
Cơ chế vay chung và chia sẻ rủi ro
Phát biểu sau cuộc họp, ông Costa cho biết, quyết định cho Ukraine vay 90 tỷ euro đã chính thức được thông qua, coi đây là bước đi thể hiện cam kết lâu dài của EU đối với Ukraine. Theo kế hoạch, EU sẽ đứng ra vay vốn thay cho Ukraine, qua đó giúp Kiev tiếp cận nguồn tài chính lớn với chi phí thấp hơn so với khả năng tự vay trên thị trường quốc tế.
Cơ chế này tương tự các công cụ tài chính mà EU từng sử dụng trong giai đoạn đại dịch COVID-19, trong đó rủi ro được phân bổ giữa các quốc gia thành viên thông qua ngân sách chung. Để đạt được đồng thuận, EU cũng thiết lập các biện pháp bảo vệ nhằm hạn chế tác động tài chính tiềm tàng đối với một số quốc gia lo ngại nghĩa vụ ngân sách dài hạn, bao gồm Hungary, Slovakia và Cộng hòa Séc.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đánh giá thỏa thuận này là một giải pháp “thực tế và khả thi” trong bối cảnh EU chưa thể thống nhất về các phương án mang tính triệt để hơn, chẳng hạn như tịch thu hoàn toàn tài sản Nga bị phong tỏa.
Vai trò của Đức và những lo ngại của Bỉ
Thủ tướng Đức ông Friedrich Merz cho biết, thỏa thuận đạt được sau khi EU tiến hành các cuộc đàm phán kéo dài nhằm giải quyết quan ngại của Bỉ - quốc gia đang giữ phần lớn tài sản Nga bị đóng băng thông qua trung tâm thanh toán bù trừ Euroclear.
Bỉ từ lâu cảnh báo rằng, việc sử dụng tài sản Nga làm cơ sở cho các khoản vay hoặc viện trợ có thể kéo theo rủi ro pháp lý, đặc biệt trong bối cảnh Nga tìm cách thách thức các biện pháp này tại tòa án quốc tế. Những lo ngại đó càng gia tăng sau khi Ngân hàng Trung ương Nga khởi kiện Euroclear, nhằm ngăn chặn bất kỳ hành động nào liên quan đến việc dùng tài sản bị phong tỏa để hỗ trợ Ukraine.
Theo ông Merz, EU hiện vẫn duy trì lập trường rằng các tài sản của Nga sẽ tiếp tục bị đóng băng cho đến khi có thỏa thuận về bồi thường chiến tranh cho Ukraine. Ông cũng nhấn mạnh khả năng EU có thể sử dụng các tài sản này để hoàn trả khoản vay trong tương lai, nhưng chỉ khi phù hợp với luật pháp quốc tế.
Tài sản Nga bị đóng băng: 'Điểm nghẽn' chưa được tháo gỡ
Hiện khoảng 210 tỷ euro tài sản của Nga đang bị phong tỏa tại châu Âu, phần lớn nằm tại Euroclear. Trong khi một số quốc gia EU ủng hộ việc sử dụng trực tiếp các tài sản này để tài trợ cho Ukraine, những nước khác lo ngại rằng hành động như vậy có thể tạo tiền lệ pháp lý phức tạp, ảnh hưởng đến vị thế của châu Âu như một trung tâm tài chính toàn cầu.
Chủ tịch Hội đồng châu Âu ông Antonio Costa cho biết, EU bảo lưu quyền sử dụng các tài sản bị phong tỏa trong tương lai, song nhấn mạnh rằng gói vay 90 tỷ euro hiện tại không dựa trực tiếp vào việc tịch thu các tài sản này.
Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Ukraine sẽ cần khoảng 137 tỷ euro trong giai đoạn 2026-2027 để duy trì hoạt động của nhà nước, chi trả cho quốc phòng và hỗ trợ tái thiết cơ sở hạ tầng. Do chiến sự kéo dài, nguồn thu ngân sách trong nước của Ukraine bị suy giảm nghiêm trọng, khiến nước này phụ thuộc lớn vào hỗ trợ tài chính từ bên ngoài.
Tổng thống Ukraine ông Volodymyr Zelensky đã nhiều lần kêu gọi các đối tác phương Tây đưa ra quyết định sớm, cảnh báo rằng sự chậm trễ trong viện trợ có thể đẩy chính phủ Kiev vào tình trạng mất khả năng thanh toán.
Việc EU thống nhất cho Ukraine vay 90 tỷ euro được xem là bước đi quan trọng nhằm bảo đảm sự ổn định tài chính ngắn hạn cho Kiev, đồng thời phản ánh xu hướng EU chuyển từ viện trợ từng đợt sang các cam kết tài chính có cấu trúc dài hạn hơn.
Tuy nhiên, thỏa thuận này cũng cho thấy những giới hạn trong sự đồng thuận nội khối, đặc biệt liên quan đến vấn đề pháp lý và chính trị xung quanh tài sản Nga bị đóng băng. Trong khi khoản vay giúp Ukraine vượt qua giai đoạn khó khăn trước mắt, câu hỏi về nguồn tài chính bền vững trong dài hạn và cách thức xử lý các tài sản Nga vẫn chưa có lời giải rõ ràng.
Trong bối cảnh đó, gói vay 90 tỷ euro được nhiều nhà quan sát đánh giá là giải pháp thỏa hiệp, phản ánh sự cân bằng giữa nhu cầu hỗ trợ Ukraine và nỗ lực duy trì sự thống nhất, thận trọng về pháp lý trong nội bộ Liên minh châu Âu.
