Trong nỗ lực tinh gọn bộ máy và cải cách thể chế, mô hình chính quyền địa phương hai cấp được đánh giá là bước đi then chốt. Tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, nhiều đại biểu nhấn mạnh, đây là cơ hội để nâng cao hiệu lực, hiệu quả và chất lượng phục vụ nhân dân. Sau thời gian triển khai, mô hình ghi nhận nhiều kết quả tích cực, nhưng vẫn còn thách thức cần tiếp tục tháo gỡ.

Tại Hà Nội, mô hình chính quyền hai cấp được triển khai quyết liệt, với tinh thần chủ động giải quyết vấn đề trong thẩm quyền và tổng hợp các vướng mắc vượt khả năng để báo cáo Trung ương, hướng tới chính quyền gần dân, minh bạch và hiệu quả. Ông Nguyễn Xuân Lưỡng, Phó Giám đốc Sở Nội vụ Hà Nội, cho biết: “Sau gần bốn tháng triển khai, mô hình chính quyền địa phương hai cấp đã bước đầu vận hành hiệu quả và ổn định. Chủ trương lớn của Đảng được thực hiện với sự đồng thuận cao của nhân dân và sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, tạo nền tảng thuận lợi để mô hình phát huy tác dụng ngay từ giai đoạn đầu.”

Việc tinh gọn bộ máy từ thành phố đến xã, phường không chỉ giảm rào cản hành chính mà còn nâng cao khả năng ra quyết định nhanh chóng, kết nối thông tin giữa trung tâm hành chính công và các cơ quan, giúp thủ tục hành chính trôi chảy, giảm thời gian chờ và nâng cao sự hài lòng của người dân.

Tại xã đảo Minh Châu, mô hình “hai phục vụ” được triển khai ngay từ ngày 1/7/2025: ban ngày bộ phận một cửa tiếp nhận hồ sơ, buổi tối các tổ công tác đến trực tiếp nhà dân để trả kết quả và hỗ trợ thủ tục. Bà Nguyễn Thị Dung (khu 3, xã Minh Châu) chia sẻ: “Ban ngày tôi không có thời gian nên được các bạn tình nguyện đến hỗ trợ để có thể đăng kí được. Việc làm này thể hiện tinh thần đồng hành, phục vụ thực chất, không để người dân phải chờ đợi hoặc chịu bất tiện vì thời gian làm việc hành chính".

Một trong những mục tiêu cốt lõi của mô hình chính quyền hai cấp tại Hà Nội là đưa chính quyền gần dân, biến quản lý hành chính thành đồng hành thực chất với đời sống người dân. Ngay từ những tháng đầu triển khai, các trung tâm phục vụ hành chính công cấp xã, phường vận hành ổn định, hồ sơ được giải quyết nhanh, thông tin dịch vụ công cập nhật kịp thời, giúp người dân dễ tiếp cận, giảm thời gian chờ đợi và nâng cao niềm tin vào chính quyền cơ sở. Ngoài giải quyết hồ sơ, các cơ quan còn chủ động cung cấp thông tin quy hoạch, dự án, hỗ trợ khởi nghiệp, y tế và giáo dục, đảm bảo quyền lợi người dân sát thực tế.

Chính quyền hai cấp còn triển khai tiếp cận đa tầng, đưa các dịch vụ thiết yếu trực tiếp đến dân. Xã, phường tổ chức trạm y tế trực thuộc UBND, tăng cường công an cơ sở, huy động đoàn thanh niên, tổ dân phố, tổ công tác hướng dẫn thủ tục, phổ biến dịch vụ trực tuyến và giám sát dự án hạ tầng. Nhiều địa phương xây dựng mạng lưới cán bộ “đồng hành cộng đồng”, gồm tổ dân phố, thanh niên, tình nguyện viên, cán bộ chuyên môn và công an khu vực, hướng dẫn thủ tục, thu thập phản ánh, giám sát dịch vụ công. Điển hình, xã Gia Lâm áp dụng chuyển đổi số, trung tâm hành chính công và dịch vụ trực tuyến giúp hồ sơ xử lý nhanh, minh bạch, giảm trùng lặp, đồng thời nâng kỹ năng số cho cán bộ, tăng hiệu quả quản lý và niềm tin cộng đồng.

Cùng với xã Gia Lâm, trên địa bàn Thành phố, mô hình chính quyền hai cấp ở hầu khắp các phường, xã đều đặc biệt quan tâm nhóm dân cư yếu thế: người cao tuổi, hộ nghèo, người khuyết tật, hộ kinh doanh nhỏ. Nhân lực được điều phối linh hoạt, cán bộ được đào tạo kỹ năng giao tiếp, hướng dẫn trực tiếp hoặc qua ứng dụng số, đảm bảo mọi người dân tiếp cận dịch vụ công thuận lợi, đồng thời củng cố niềm tin và sự đồng thuận xã hội.

Nhìn vào bức tranh tổng thể 126 xã, phường tại Hà Nội đã chủ động triển khai sáng kiến cải cách hành chính, ứng dụng công nghệ, dịch vụ trực tuyến và phối hợp liên ngành, giúp hồ sơ xử lý nhanh, thủ tục minh bạch, giảm thời gian đi lại, tăng tỷ lệ giải quyết đúng hạn. Chính quyền gần dân trong mô hình hai cấp trở thành cơ chế quản trị chủ động, linh hoạt, dựa trên dữ liệu và kết nối cộng đồng, giúp mọi quyết định, dự án và dịch vụ công sát đời sống người dân, đồng thời nâng cao hiệu lực quản lý, tạo thực tiễn minh bạch, linh hoạt và hiệu quả, thúc đẩy phát triển đồng bộ Thủ đô.

Tại xã Đông Anh, ngay từ những ngày đầu triển khai mô hình chính quyền hai cấp, đội ngũ công chức đã nỗ lực vượt bậc. Mỗi ngày, bộ phận Một cửa tiếp nhận khoảng 300–400 hồ sơ, nhiều cán bộ phải làm việc đến 21h và cả cuối tuần để đảm bảo trả kết quả đúng hạn, thể hiện tinh thần chuyên nghiệp, tận tâm với dân ngay từ giai đoạn đầu vận hành.

Hồng Hà, một phường mới thành lập, ngay trong ngày đầu vận hành mô hình chính quyền hai cấp đã nhận được sự hỗ trợ từ Tổ công tác số 4 do Phó Chủ tịch UBND Thành phố Nguyễn Mạnh Quyền dẫn đầu. Sự phối hợp này giúp phường ổn định hoạt động, đồng thời tạo điều kiện để đội ngũ cán bộ thể hiện tinh thần “làm việc nhiệt huyết, lấy người dân làm trung tâm phục vụ”. Công chức phường chủ động sắp xếp nguồn lực, tiếp nhận hồ sơ hành chính và trả kết quả đúng hẹn, vừa phát huy chuyên môn, vừa đảm bảo chất lượng phục vụ, đem lại sự thuận tiện và niềm tin cho người dân ngay từ những ngày đầu triển khai.

Cùng với Hồng Hà và Đông Anh, sự chủ động của cán bộ, lãnh đạo cấp xã, phường, kết hợp với hỗ trợ kịp thời của Thành phố, đã giúp các địa phương điều chỉnh trụ sở, cơ sở vật chất, bố trí phòng làm việc, di chuyển trang thiết bị kỹ thuật, đồng thời sắp xếp nội bộ, điều chuyển cán bộ và bổ sung nhân lực chuyên môn theo nhu cầu thực tiễn. Nhờ đó, bộ máy mới vận hành trơn tru, phương thức quản lý phù hợp từng địa bàn, giảm chồng chéo, duy trì liên tục các nhiệm vụ quản lý, phát triển kinh tế – xã hội và mang lại dịch vụ công hiệu quả, thuận tiện cho người dân từ ngày đầu triển khai.

Thực tế cũng chứng minh, mô hình chính quyền hai cấp tại Hà Nội thể hiện rõ tinh thần gần dân thông qua tích hợp kênh phản hồi trực tuyến và trực tiếp. Các trung tâm hành chính công kết nối với ứng dụng di động, cổng dịch vụ công và tổng đài hỗ trợ để nhận phản ánh, kiến nghị, xử lý kịp thời. Đồng thời, các buổi đối thoại dân sinh, hội nghị khu dân cư định kỳ giúp lãnh đạo xã, phường nắm bắt đời sống người dân, điều chỉnh chính sách và dự án sát thực tế, biến quản lý thành chu trình liên tục giữa chính quyền và cộng đồng.

Sự gần gũi còn thể hiện ở khả năng phục vụ đa dạng nhóm dân cư, từ người cao tuổi, hộ nghèo, người khuyết tật đến doanh nghiệp vừa và nhỏ. Cán bộ xã, phường được đào tạo chuyên môn và kỹ năng giao tiếp để hướng dẫn, đồng hành với mọi đối tượng, đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau. Hệ thống này giúp chính quyền trở thành “cầu nối” giữa chính sách và người dân, đồng thời phát huy vai trò giám sát và thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng.

Ghi nhận từ cơ sở cho thấy, tính đến giữa tháng 9-2025, 126 Đảng ủy, HĐND, UBND, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội cấp xã, phường của Hà Nội đã ổn định tổ chức. Đặc biệt, 126 đảng bộ xã, phường đã tổ chức thành công đại hội nhiệm kỳ 2025-2030. Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội đã điều động tổng cộng 5.258 cán bộ, công chức, viên chức về 126 xã, phường. Thành phố cũng tạm giao chỉ tiêu biên chế năm 2025 với tổng số 9.622 chỉ tiêu, gồm: 3.280 công chức cấp huyện điều động về xã; 6.342 cán bộ, công chức cấp xã được sắp xếp, bố trí lại nhiệm vụ. 100% xã, phường đã có trụ sở ổn định, đầy đủ trang thiết bị, hoàn thành việc bàn giao hồ sơ tài liệu sau sắp xếp.

Ngoài ra, hàng chục nghìn cán bộ đã được tập huấn nghiệp vụ theo hướng “cầm tay, chỉ việc”, giúp nhanh chóng thích nghi và vận hành bộ máy mới hiệu quả.

Chia sẻ cách làm của Sở Nội vụ, ông Nguyễn Xuân Lưỡng nhấn mạnh: “Đối với lĩnh vực nội vụ, giải pháp quan trọng nhất là công tác tham mưu linh hoạt, đúng chủ trương. Sở đã đề xuất mô hình tổ chức bộ máy phù hợp đặc thù Thủ đô, như trong triển khai các điểm phục vụ hành chính công cấp xã theo Nghị định 118, Hà Nội lựa chọn mô hình trung tâm phục vụ hành chính công một cấp, gồm trung tâm cấp thành phố và 30 chi nhánh đặt tại các khu vực, kết hợp 126 điểm phục vụ tại cơ sở. Cách làm này giúp giải quyết đồng thời nhu cầu ở cả cấp khu vực và cấp xã, phường, thể hiện tính đột phá trong thiết kế mô hình.”

Như vậy, chính quyền gần dân không chỉ tăng cường tiếp cận dịch vụ công mà còn nâng cao minh bạch, trách nhiệm giải trình, phản hồi nhanh và phục vụ đa chiều. Người dân cảm nhận rõ quyền lợi, niềm tin vào bộ máy nhà nước được củng cố, đồng thời tạo môi trường thuận lợi cho phát triển kinh tế – xã hội, nâng cao chất lượng sống và hiệu quả quản trị của Thủ đô.

Bên cạnh tiếp cận trực tiếp và phản hồi đa kênh, mô hình chính quyền hai cấp tại Hà Nội còn chú trọng nâng cao năng lực dự báo và phòng ngừa vấn đề phát sinh tại cơ sở. Nhờ hệ thống dữ liệu tập trung, các phường, xã theo dõi sát diễn biến dân sinh, hạ tầng, dịch vụ công và chỉ số kinh tế – xã hội. Khi triển khai dự án hạ tầng hay cải tạo đường giao thông, trung tâm hành chính công phân tích dữ liệu, dự báo tác động và phối hợp trạm y tế, lực lượng công an, tổ công tác để thông báo kịp thời, giảm rủi ro, tranh chấp và phản ánh tiêu cực.

Công nghệ số đang tạo trục kết nối liên thông giữa các cấp chính quyền, giúp quy trình xử lý hồ sơ khép kín, tra cứu và giám sát quyết định hành chính theo thời gian thực. Sở Nội vụ Hà Nội cho biết, tần suất trùng lặp và sai sót thủ tục giảm hơn 40%, tốc độ xử lý công việc tăng 35%, thể hiện rõ hiệu quả vận hành linh hoạt và gần dân. Nhiều xã, phường ghi nhận lượng hồ sơ tiếp nhận tăng 20–30%, tỷ lệ hài lòng vượt 90%, cho thấy mô hình không chỉ rút ngắn thời gian phục vụ mà còn nâng cao khả năng dự báo, phản ứng nhanh với nhu cầu dân sinh, giảm rủi ro, hạn chế tranh chấp và tạo đồng thuận xã hội. Đây đang trở thành cơ chế quản trị sát thực tiễn, đáp ứng yêu cầu phát triển của Thủ đô trong giai đoạn mới.

Giải pháp đột phá nâng tầm hiệu quả

• Trung tâm Phục vụ Hành chính công một cấp: 1 trung tâm + 30 chi nhánh + 126 điểm xã, phường; tiếp nhận 585.934 hồ sơ, 99,37% giải quyết đúng hạn.
• Trạm y tế trực thuộc UBND xã: bảo đảm y tế tuyến đầu sát dân.
• Cơ sở dữ liệu tập trung, phần mềm hành chính: đơn giản hóa thủ tục, nâng cao minh bạch.
• Nhân sự linh hoạt: điều hòa nội bộ xã, giữa xã và từ cấp sở; bổ sung chuyên môn thiết yếu.
• Hiệu quả số liệu: hồ sơ trực tuyến tăng từ 0,68% lên 63,06%, tháng 9/2025 đạt 96,2%.

Dù khởi đầu thuận lợi, mô hình chính quyền hai cấp tại Hà Nội và hơn 34 tỉnh, thành phố vẫn đối mặt nhiều thách thức.

Tại phường Hồng Hà, mặc dù được đánh giá cao về tinh thần phục vụ, bộ máy mới cũng đang phải đối diện áp lực quá tải. Điểm tiếp nhận hồ sơ Số 1 tại khu vực Tứ Liên có trung bình gần 200 hồ sơ/ngày, cao điểm lên tới hơn 300 hồ sơ, trong khi phường chỉ bố trí 4 điểm tiếp nhận và mỗi điểm có 4 cán bộ. Tuy nhiên, với quy mô dân số gần 140 nghìn người, giai đoạn đầu bộ phận này luôn trong tình trạng quá tải. Chị Trần Thu Hương, Công chức Văn phòng - Thống kê, UBND phường Hồng Hà, cho biết: "Công việc nhiều, sức người có hạn, cán bộ sẽ phải gồng mình nhiều hơn. Thứ hai là các phần mềm do lỗi khách quan cũng ảnh hưởng đến thời gian, tiến độ. Tất cả những cái đấy chúng tôi cũng đã cố gắng khắc phục.”

Cũng như chị Hương, áp lực quá tải trong công việc và nhiệm vụ ở giai đoạn đầu nhận nhiệm vụ mới, cộng với phần mềm hoạt động chưa trơn tru cũng đã làm chậm quá trình xử lý công việc. Để khắc phục, nhiều UBND xã, phường đã tổ chức tăng ca làm thêm giờ, phối hợp chặt chẽ với bộ phận công nghệ thông tin để ứng trực, xử lý các tình huống. Chủ tịch UBND phường Hồng Hà, ông Lê Hồng Thắng cũng cho biết: “Đề nghị Trung ương và Thành phố xem xét tổ chức lại bộ máy theo hướng tách các phòng chuyên môn để giảm tải áp lực cho công chức cấp xã.”

Tại xã Đông Anh, công chức đang chịu áp lực lớn khi nhiệm vụ tăng cao sau sắp xếp theo mô hình chính quyền hai cấp. Ông Nguyễn Công Phước, Phó Chủ tịch UBND, thẳng thắn: “Chúng tôi rất mong Thành phố và Trung ương sớm có giải pháp thi tuyển, xét tuyển linh hoạt để thu hút cán bộ có năng lực, chuyên môn sâu.” Đây là minh chứng mạnh mẽ cho tinh thần cải các, sắp xếp bộ máy, điều động, sàng lọc nhân sự để bộ máy cơ sở thực sự chất lượng và phù hợp nhiệm vụ mới.

PGS. TS Ngô Thành Can, Giảng viên cao cấp Học viện Hành chính và Quản trị công, nhận định: “Bên cạnh kết quả tích cực như giải quyết thủ tục nhanh hơn, chính quyền gần dân và chủ động hơn, mô hình vẫn bộc lộ khó khăn cần khắc phục. Trước hết là tổ chức bộ máy: dù đã tinh gọn, đặc biệt ở cấp cơ sở với trung tâm hành chính công, nhưng chức năng, nhiệm vụ, phân cấp, phân quyền vẫn cần làm rõ để vận hành hiệu quả. Thứ hai là nguồn nhân lực: bố trí cán bộ chưa đồng đều, nhiều bộ phận cán bộ sắp xếp không phù hợp với trình độ được đào tạo, ảnh hưởng hiệu quả công việc. Thứ ba là người dân: nhiều người chưa quen dịch vụ trực tuyến, còn phụ thuộc hồ sơ giấy; trình độ công nghệ hạn chế khiến cán bộ phải hướng dẫn nhiều. Bên cạnh đó, dịch vụ trực tuyến còn khó khăn về nền tảng số, biểu mẫu, ngôn ngữ chuyên môn và tính liên thông dữ liệu; một số phần mềm, hệ thống chưa hoàn thiện, gây trở ngại xử lý hồ sơ”.

Thực tế này chỉ ra rằng, bên cạnh thành công bước đầu, việc hoàn thiện cơ chế, nâng cao năng lực cán bộ và phát triển hạ tầng số vẫn là yêu cầu cấp thiết để chính quyền hai cấp vận hành hiệu quả, sát dân và minh bạch hơn.

Nhìn nhận rõ các tồn tại trong quá trình thực hiện, Hà Nội đã chỉ đạo các giải pháp:

1. Rà soát, hoàn thiện phân quyền: UBND Thành phố yêu cầu các sở, ban, ngành và chính quyền xã - phường phối hợp rà soát chức năng nhiệm vụ, xác định rõ thẩm quyền để tránh trùng lặp và tối ưu hóa hiệu lực.
2. Phát triển hệ thống trụ sở & hạ tầng: Thành phố bố trí 232 trụ sở, cam kết trang bị cơ sở vật chất, kỹ thuật cần thiết để các xã - phường mới vận hành liên tục.
3. Phổ cập kỹ năng số: Cùng với bản đồ số iHanoi, Hà Nội có thể mở các lớp “Bình dân học vụ số” tại cơ sở, hướng dẫn dân cách tra cứu địa chỉ, thực hiện dịch vụ công trên điện thoại.
4. Đào tạo cán bộ: UBND yêu cầu đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cấp xã mới, tập trung vào kỹ năng số, quản lý hành chính, tiếp dân, sử dụng hệ thống quản lý hồ sơ điện tử.

Thành ủy Hà Nội giữ vai trò quyết định trong chỉ đạo mô hình chính quyền hai cấp, xem đây là “bước đi chiến lược” thúc đẩy cải cách hành chính, phân cấp phân quyền và chuyển đổi số. Bí thư Thành ủy Nguyễn Duy Ngọc khẳng định: “Mô hình chính quyền hai cấp tại Hà Nội – thành phố và xã, phường – không chỉ là yêu cầu về cơ cấu tổ chức mà còn là nền tảng để cải cách hành chính, phân cấp phân quyền, chuyển đổi số và nâng cao năng lực phục vụ ở cơ sở. Đây là bước đi chiến lược, nhằm tăng cường hiệu lực của bộ máy, đồng thời đảm bảo mọi quyết định được triển khai nhanh chóng, hiệu quả và minh bạch.”

Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kiện toàn tổ chức bộ máy, người đứng đầu Thành ủy Hà Nội cho biết, các ban chỉ đạo, tổ công tác và bộ phận chuyên môn được thành lập nhằm giải quyết kịp thời các vấn đề phát sinh, đảm bảo mô hình vận hành hiệu quả, minh bạch và hướng tới kết quả thực chất cho người dân. Hoàn thiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, theo Bí thư Thành ủy, không chỉ giúp Hà Nội vận hành hiệu quả hơn mà còn là cơ sở để Thủ đô đáp ứng yêu cầu phát triển dài hạn, trở thành trung tâm kinh tế - chính trị - văn hóa, đồng thời gắn kết chặt chẽ với các Nghị quyết chiến lược của Trung ương.