ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Nếu bạn là một chủ shop online, có lẽ những ngày này bạn đang nhìn kho hàng của mình với một cảm giác rất khác. Không còn là niềm vui mỗi khi chốt thêm đơn, mà là câu hỏi lặp đi lặp lại: số hàng này rồi sẽ đi đâu, khi từ ngày 1/1/2026, doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm đồng nghĩa với việc phải xuất hóa đơn cho từng đơn bán ra.

Quy định mới về hóa đơn và quản lý thuế trong thương mại điện tử, trên lý thuyết, là một bước tiến không thể tránh khỏi của nền kinh tế số. Một thị trường bán lẻ online trị giá hàng chục tỷ USD mỗi năm không thể tiếp tục vận hành bằng sự tự phát, thiếu minh bạch và dựa nhiều vào “niềm tin ngầm” như suốt thời gian qua. Nhưng khi đi vào thực tế, quy định này đang tạo ra một cơn chấn động âm thầm trong cộng đồng kinh doanh online - nơi phần lớn các shop không phải doanh nghiệp lớn, mà là những cá nhân buôn bán nhỏ lẻ, sống bằng biên lợi nhuận rất mỏng.

"Điểm nghẽn" lớn nhất không nằm ở việc phải nộp thuế, mà nằm ở mô hình kinh doanh bị đứt gãy. Trong nhiều năm, lợi thế cạnh tranh của hàng loạt shop online đến từ nguồn hàng tiểu ngạch, hàng xách tay, chợ đầu mối - giá rẻ, xoay vòng nhanh nhưng không hóa đơn đầu vào. Khi buộc phải xuất hóa đơn đầu ra cho từng đơn lẻ, một nghịch lý xuất hiện: bán hàng hợp pháp nhưng không chứng minh được nguồn gốc hợp pháp của hàng hóa. Đó là lý do vì sao những tháng cuối năm này, làn sóng xả kho, sang nhượng shop, thậm chí “giải nghệ” đang diễn ra lặng lẽ nhưng quyết liệt.

Ở góc độ tài chính, điều khiến nhiều chủ shop chùn bước hơn cả là chi phí tuân thủ. Một shop doanh thu 1 tỷ đồng mỗi năm trong ngành bán lẻ online có thể phải xử lý hàng chục nghìn đơn hàng nhỏ. Việc xuất hóa đơn điện tử cho từng đơn, thuê kế toán, quản lý sổ sách, trong bối cảnh phí sàn tăng và cạnh tranh gay gắt, khiến bài toán lợi nhuận trở nên mong manh. Khi chi phí tuân thủ vượt quá lợi nhuận kỳ vọng, phản ứng kinh tế tự nhiên là rút lui hoặc thu hẹp quy mô.

Nếu đặt câu chuyện này vào bức tranh quốc tế, có thể thấy Việt Nam không hề đi ngược xu thế, nhưng đang chọn một cách đi khá dốc.

Tại châu Âu, nơi thương mại điện tử đã phát triển từ rất sớm, người bán online buộc phải tuân thủ nghĩa vụ thuế và hóa đơn. Tuy nhiên, các quốc gia EU thường thiết kế những “lớp đệm mềm” cho hộ kinh doanh nhỏ. Đức hay Pháp cho phép mô hình kinh doanh siêu nhỏ khai thuế theo tỷ lệ đơn giản, thủ tục tối giản, chi phí tuân thủ thấp. Nhà nước vẫn thu được thuế, nhưng không đặt người bán nhỏ vào thế bị bóp nghẹt bởi hệ thống kế toán phức tạp.

Ở Mỹ, cách tiếp cận còn khác hơn. Cơ quan thuế không quản lý từng hóa đơn bán lẻ, mà quản lý dòng tiền. Các nền tảng thương mại điện tử có trách nhiệm báo cáo doanh thu của người bán. Người kinh doanh vẫn phải nộp thuế, nhưng không phải gánh vai trò “ba trong một”: vừa bán hàng, vừa làm kế toán, vừa làm kiểm soát nội bộ. Gánh nặng được chuyển sang nơi dòng tiền tập trung - các nền tảng.

Trung Quốc, thị trường từng rất giống Việt Nam với bán hàng xách tay và livestream, đã trải qua một cuộc siết chặt mạnh mẽ từ năm 2020. Nhưng họ không áp một khuôn cho tất cả. Ngành nghề được phân nhóm rõ, người bán nhỏ được áp dụng thuế khoán thấp và có lộ trình chuyển đổi sang mô hình chính quy. Cuộc thanh lọc diễn ra khốc liệt, nhưng những người trụ lại thì lớn nhanh và bài bản hơn.

Còn tại Singapore, gần như không xuất hiện làn sóng “tháo chạy” khi quản lý thuế thương mại điện tử được siết chặt. Lý do rất đơn giản: làm đúng luật dễ và rẻ hơn làm sai. Khai thuế hoàn toàn trực tuyến, chi phí thấp, ngưỡng chịu thuế rõ ràng. Khi hệ thống thân thiện, người kinh doanh tự nguyện bước vào khu vực chính thức.

So với những mô hình đó, thách thức của Việt Nam không nằm ở việc có nên siết hay không, mà nằm ở thiết kế chính sách. Việc áp một ngưỡng doanh thu cứng và yêu cầu xuất hóa đơn cho từng đơn lẻ khiến nhiều hộ kinh doanh bán lẻ - vốn biên lợi nhuận thấp - phải gánh nghĩa vụ gần với doanh nghiệp chính quy, trong khi năng lực quản trị tài chính còn hạn chế.

Ở phía người tiêu dùng, hệ quả trước mắt là giá có thể tăng, khuyến mãi có thể ít đi, nhưng đổi lại là sự yên tâm hơn về nguồn gốc hàng hóa và quyền lợi được bảo vệ rõ ràng hơn. Còn với nền kinh tế, đây là bước chuyển từ tăng trưởng dựa trên số lượng sang tăng trưởng dựa trên chất lượng trong thương mại điện tử.

Với các chủ shop online, thời gian từ nay đến 1/1/2026 không còn là lúc để kêu ca trên mạng xã hội, mà là khoảng đệm vàng để tái cấu trúc: rà soát tồn kho, minh bạch dòng tiền, chuyển nguồn hàng và học cách quản trị tài chính, dù ở mức tối giản. Còn với nhà làm chính sách, bài toán không chỉ là chống thất thu, mà là làm sao để chuẩn hóa thị trường mà không làm tổn thương khu vực kinh doanh nhỏ - vốn là phần nền móng của thương mại điện tử.

Cuộc chơi đang đổi luật. Và trong kinh tế, người trụ lại sau mỗi lần đổi luật không phải là người lớn nhất, mà là người thích nghi nhanh nhất.