ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Ca trù là một loại hình nghệ thuật có từ lâu đời, độc đáo và có ý nghĩa đặc biệt trong kho tàng âm nhạc dân tộc Việt Nam. Mặc dù được đánh giá là loại hình nghệ thuật bác học, có sức ảnh hưởng lớn trong nền âm nhạc truyền thống của Việt Nam, tuy nhiên, ca trù cũng có những bước thăng trầm theo lịch sử, thậm chí có lúc đứng trước nguy cơ bị lãng quên. Thế nhưng, ở Hà Nội, có một người nghệ nhân trong nhiều năm qua vẫn miệt mài, thầm lặng, quảng bá, truyền dạy nghệ thuật hát ca trù để gìn giữ một nét đẹp văn hóa âm nhạc dân gian riêng có của Việt Nam. Đó là nghệ nhân ưu tú Vân Mai – Chủ nhiệm Câu lạc bộ Ca trù Hà Thành.

Sinh ra ở mảnh đất Thái Bình (cũ), gần làng chèo nổi tiếng, dù gia đình không có ai theo nghệ thuật nhưng nghệ nhân ưu tú Vân Mai đã sớm được nuôi dưỡng tình yêu với ca trù một cách rất tự nhiên. Tiếng hát của nghệ nhân Quách Thị Hồ trên đài phát thanh ngày ấy đã trở thành ngọn lửa thắp sáng đam mê ca trù trong lòng chị. Với sự kiên trì, tự học và luyện tập không ngừng, nghệ nhân ưu tú Vân Mai đã dần chinh phục những khúc hát khó nhằn nhất. Chị kể, ngày ấy, để học được cách hát ca trù là một thử thách không hề dễ dàng.

Nghệ nhân ưu tú Vân Mai chia sẻ: "Khi mà nghe được các cụ hát ca trù thì đặc biệt là yêu thích. Thế là nó bén duyên suốt từ năm 1995. Tìm thầy học rất khó, những người mà mình yêu thích khi mà mình tìm hiểu thì các cụ đã về già hết rồi. Lúc đó là cụ Quách Thị Hồ, đã vào tuổi gần 90 rồi, các cụ cũng không thể truyền lại được cho mình. Ngày ấy thì nghe nói ca trù người ta chỉ truyền cho trong con cháu dòng họ thôi chứ không truyền ra ngoài. Tôi đi vào tìm hiểu ca trù ấy thì các cụ không nhận học sinh để dạy nên rất khó khăn với tôi. Nhưng tôi nghĩ rằng nếu mà mình yêu thích thì mình vẫn sẽ cố học."

Trời phú cho giọng hát trong trẻo, ngọt mà thanh, có độ vang, rền, hát tròn vành rõ chữ, cùng với sự nỗ lực, miệt mài tự học và tình yêu mãnh liệt với nghệ thuật ca trù, sau nhiều năm khổ luyện học hát, học gõ phách, nghệ nhân ưu tú Vân Mai giờ đây đã trở thành ca nương có tiếng trong làng ca trù Việt Nam, được nhiều người kính trọng, ngưỡng mộ. 30 năm gắn bó, nghệ nhân ưu tú Vân Mai đã chinh phục gần 30 thể cách khác nhau của ca trù, mang đến cho khán giả những màn trình diễn đầy cảm xúc, chinh phục cả những thể cách ca trù hiếm gặp mà ít người hát được như điệu Non mai hồng hạnh. Không cần micro hay bất kỳ dụng cụ khuếch đại âm thanh hiện đại, giọng hát của chị vẫn đầy nội lực, chạm đến trái tim người nghe. Nghệ nhân ưu tú Vân Mai chia sẻ, trong nghệ thuật hát ca trù, có những kĩ thuật đặc trưng mà bất kỳ ca nương nào cũng cần phải rèn luyện thành thục.

Những năm gần đây, nghệ thuật ca trù không chỉ được bảo tồn mà còn lan tỏa sâu rộng trong đời sống văn hóa Thủ đô. Trong đó, Câu lạc bộ Ca trù Hà Thành do nghệ nhân ưu tú Vân Mai làm chủ nhiệm đã có những hoạt động thiết thực để truyền dạy và lan tỏa nghệ thuật ca trù. Dù trải qua không ít khó khăn khi từng có thời gian, nghệ thuật hát ca trù bị lép vế trước sự đổ bộ của nhiều thể loại âm nhạc hiện đại thế nhưng giờ đây, địa điểm sinh hoạt thường xuyên của câu lạc bộ tại di tích Bích Câu Đạo Quán đã trở thành điểm đến quen thuộc với những ai yêu thích nghệ thuật hát ca trù - không chỉ đắm chìm trong không gian âm nhạc truyền thống mà còn được học hát ca trù miễn phí. Đồng thời, sân khấu ca trù tại Bích Câu Đạo Quán cũng là nơi được nhiều khách du lịch trong và ngoài nước tìm đến để tìm hiểu về một loại hình văn hóa nghệ thuật truyền thống độc đáo của Việt Nam.

Mỗi sáng Chủ nhật, các thành viên Câu lạc bộ Ca trù Hà Thành lại tụ họp tại đình Bích Câu, tạo nên một không khí vừa trang nghiêm, vừa ấm cúng của những người chung niềm đam mê với di sản văn hóa dân tộc. Đây không chỉ là nơi học hát, mà còn là nơi gìn giữ ký ức và truyền lửa cho thế hệ kế tiếp. Dưới sự hướng dẫn tận tình của nghệ nhân ưu tú Vân Mai, học viên và thành viên của câu lạc bộ từ đủ mọi lứa tuổi được tiếp cận bài bản với những yếu tố cốt lõi làm nên nghệ thuật ca trù truyền thống như: cách phát âm, lấy hơi, nhả chữ theo lối hát truyền thống, cảm nhịp theo phách, giữ đúng lối hát cổ. Một thanh âm xưa tưởng đã từng bị lãng quên nay lại đang được ngân vang giữa lòng Thủ đô hiện đại hôm nay.

"Vân Mai chỉ muốn nhắn một điều đơn giản với những nhà thơ, nhà văn, những người thực sự yêu thích ca trù là hãy cứ đến Bích Câu vào sáng Chủ nhật hoặc tối thứ Bảy hàng tuần để có thể nghe những thể cách hát ca trù không những cổ và mới mà còn có cả ngâm thơ Đường, ngâm sa mạc cổ và ngâm thơ cổ nữa. Chính vì thế mà Vân Mai vẫn rất mong chờ quý vị đến 14C Cát Linh, đình Bích Câu để thưởng thức những thể cách ca trù cũ và mới." - nghệ nhân ưu tú Vân Mai chia sẻ thêm.

Giữa dòng chảy của nhịp sống hiện đại ở Thủ đô, từng nhịp phách, tiếng đàn, cùng tiếng hát của các ca nương vẫn được ngân vang như sợi dây kết nối giữa quá khứ và hiện tại. Nghệ thuật hát ca trù đang dần được hồi sinh và lan tỏa mạnh mẽ nhờ vào tâm huyết, niềm đam mê và nỗ lực gìn giữ của những người yêu giá trị văn hóa truyền thống Việt như nghệ nhân ưu tú Vân Mai cùng các thành viên Câu lạc bộ Ca trù Hà Thành. Với sự chung tay gìn giữ của cộng đồng, nhịp phách ca trù sẽ còn vang mãi trên mảnh đất Thăng Long - Hà Nội ngàn năm văn hiến - nơi được coi là trung tâm ca trù lớn nhất của cả nước.