Mỹ - Nhật Bản tái khẳng định quan hệ đồng minh
Cuộc gặp của hai nhà lãnh đạo Mỹ - Nhật Bản đã mở ra một chương mới trong quan hệ đồng minh giữa hai nước, đặc biệt trong các lĩnh vực quốc phòng và kinh tế.
Trong chuyến công du châu Á tuần này, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có chặng dừng chân tại Nhật Bản. Đây là lần đầu tiên Tổng thống Trump thăm lại Nhật Bản sau 6 năm, kể từ chuyến đi tham dự hội nghị G20 tại Osaka vào tháng 6/2019. Tại đây, ông Trump đã có cuộc gặp thượng đỉnh với tân Thủ tướng Nhật Bản Takaichi Sanae. Cuộc gặp của hai nhà lãnh đạo Mỹ - Nhật Bản đã mở ra một chương mới trong quan hệ đồng minh giữa hai nước, đặc biệt trong các lĩnh vực quốc phòng và kinh tế.
Chương mới trong quan hệ hai nước
Trong cuộc gặp được tổ chức tại nhà khách Akasaka Palace ở Tokyo hôm 28/10, Tổng thống Mỹ Donald Trump và tân Thủ tướng Nhật Bản Takaichi Sanae khẳng định cam kết duy trì mối quan hệ đồng minh “ở cấp độ cao nhất”.
Bà Takaichi cho biết, bà sẵn sàng thúc đẩy hợp tác hơn nữa với Mỹ để đạt được một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Bà Takaichi cũng bày tỏ mong muốn cùng ông Trump hiện thực hóa một “kỷ nguyên vàng mới” trong quan hệ đồng minh Nhật - Mỹ.
"Để Nhật Bản và Mỹ mạnh mẽ và thịnh vượng hơn, tôi muốn hợp tác với Tổng thống Trump để xây dựng một thời đại hoàng kim mới cho liên minh Nhật - Mỹ".
Thủ tướng Nhật Bản Takaichi Sanae.
Đây là cuộc gặp đầu tiên của ông Trump với bà Takaichi vừa nhậm chức Thủ tướng Nhật Bản vào tuần trước. Ông Trump chúc mừng bà Takaichi trở thành nữ thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản, đồng thời đánh giá cao cam kết của bà trong việc đẩy nhanh chương trình tăng cường năng lực quốc phòng, trong đó có tăng chi tiêu quốc phòng lên 2% GDP chậm nhất vào tháng 3 năm sau và mua thêm thiết bị quốc phòng của Mỹ.
"Tôi được biết Nhật Bản đang chủ động nâng cao năng lực quốc phòng và Mỹ đã nhận được nhiều đơn đặt hàng từ Nhật Bản liên quan đến vũ khí và trang thiết bị quân sự. Chúng tôi có những loại khí tài tiên tiến nhất thế giới, nhưng hy vọng rằng chúng ta sẽ không bao giờ phải sử dụng đến chúng. Tôi cũng đánh giá cao quan hệ thương mại song phương đang phát triển tích cực".
Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị đang ngày càng gia tăng, chuyến thăm của ông Trump đến châu Á sau gần 6 năm đóng vai trò rất quan trọng, giúp ông chủ Nhà Trắng củng cố mối quan hệ với đồng minh chủ chốt vì lợi ích cả về an ninh và kinh tế.
Bà Tokuko Shironitta - Giám đốc điều hành khu vực Nhật Bản của Công ty tư vấn Asia Group cho hay: “Thời điểm này mang đến cơ hội quan trọng cho Mỹ và Nhật Bản, cũng như cho ông Trump và bà Takaichi, để thể hiện mối quan hệ đối tác đáng tin cậy và các kế hoạch tương lai cho liên minh, tái khẳng định các ưu tiên chiến lược của chính quyền ông trong khu vực, bao gồm hợp tác quốc phòng, thương mại và an ninh năng lượng".
Về phía tân Thủ tướng Nhật Bản, các nhà phân tích nhận định, cuộc gặp với Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Tokyo được coi là phép thử đầu tiên về mặt ngoại giao của bà Takaichi Sanae. Áp lực hiện nay của bà Takaichi là rất lớn. Bà Takaichi hy vọng sẽ tận dụng cuộc gặp với ông Trump để xây dựng mối quan hệ tin cậy giữa hai nhà lãnh đạo. Đối với chính quyền Takaichi, vốn nắm giữ thế thiểu số trong Quốc hội, một mối quan hệ bền chặt với Mỹ sẽ là trụ cột quan trọng trong nền tảng cầm quyền của họ.
Bà Takaichi cần phải thuyết phục Tổng thống Trump rằng, Nhật Bản là đối tác quan trọng trong việc đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại. Trước đó, người tiền nhiệm của bà là cựu Thủ tướng Ishiba Shigeru được coi là khá vụng về trong việc tạo lập mối quan hệ với ông Trump, bao gồm cả việc không đạt được một thỏa thuận thương mại thực chất trong nhiều tháng.
Cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ - Nhật Bản đã diễn ra tốt đẹp, tuy nhiên, mối quan hệ giữa Thủ tướng Takaichi và nhà lãnh đạo Mỹ sẽ không phải là không có thách thức. Nhật Bản đang chịu áp lực phải đàm phán lại các điều khoản trong thỏa thuận thuế quan với Mỹ, đặc biệt là để Tokyo được giám sát chặt chẽ hơn về cách thức chi tiêu khoản đầu tư 550 tỷ USD vào Mỹ. Bên cạnh đó, việc tự định vị mình là một nhà lãnh đạo mạnh mẽ của Nhật Bản có thể giúp bà Takaichi ghi điểm với ông Trump, nhưng cũng có thể làm tăng áp lực buộc bà phải cân bằng giữa việc đáp ứng kỳ vọng trong nước và tránh bị coi là người chỉ biết chấp thuận các yêu cầu của ông Trump.
Mỹ - Nhật Bản tăng cường quan hệ thương mại
Tại cuộc gặp hôm 28/10, Tổng thống Mỹ Trump và Thủ tướng Nhật Bản Takaichi đã ký thỏa thuận hợp tác thương mại trị giá 550 tỷ USD, trong đó có nhiều hạng mục quan trọng. Ngoài ra, trong cuộc gặp với các doanh nghiệp tại Nhật Bản, Mỹ cũng công bố các dự án đầu tư lớn vào Mỹ. Đây là bước cụ thể hóa kết quả đạt được sau nhiều tháng đàm phán giữa hai nước kể từ khi ông Trump đưa ra chương trình thuế quan đối ứng hồi đầu năm, trong đó đe dọa áp mức thuế lên tới 25% với hàng hóa từ Nhật Bản.
Tại một cuộc gặp với các doanh nghiệp tại Tokyo, Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick đã tiết lộ nhiều cam kết nổi bật của các công ty lớn bao gồm SoftBank Group, Westinghouse và Toshiba, Toyota với quy mô của các dự án tiềm năng dao động từ 350 triệu USD đến 100 tỷ USD đầu tư vào Mỹ.
"Tôi vô cùng tự hào khi thông báo rằng tối nay chúng ta sẽ ký kết khoản đầu tư trị giá 490 tỷ USD. Đây là các cam kết đảm bảo an ninh kinh tế và quốc gia của Mỹ. Chúng ta sẽ phát triển năng lượng. Chúng ta sẽ phát triển hạt nhân, chất bán dẫn và củng cố toàn bộ chuỗi cung ứng trong nước".
Ông Howard Lutnick - Bộ trưởng Thương mại Mỹ.
Theo công bố của ông Lutnick, Toshiba đầu tư các mô-đun điện và máy biến áp trị giá 25 tỷ USD tại Mỹ. Còn ông Trump cho biết, Toyota sẽ đầu tư 10 tỷ USD để xây dựng các nhà máy ô tô trên khắp nước Mỹ.
Trong khi đó, thông tin do Bộ Thương mại Nhật Bản công bố hôm thứ Ba cũng nêu chi tiết các công ty Nhật Bản khác quan tâm đến việc khởi động các dự án trong các lĩnh vực từ năng lượng và trí tuệ nhân tạo (AI) đến các khoáng sản quan trọng tại Mỹ.
Các cam kết này nhằm mục đích cụ thể hóa một thỏa thuận thương mại khung đã đạt được hồi tháng 7 năm nay. Theo đó Mỹ sẽ áp dụng mức thuế 15% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Nhật Bản, thấp hơn mức 25% mà ông Trump đưa ra hồi tháng 4. Đổi lại, Nhật Bản cam kết đầu tư 550 tỷ USD vào ngành công nghiệp Mỹ và mở cửa thị trường cho gạo, ô tô và thiết bị quốc phòng của Mỹ.
Phát biểu trên tàu USS George Washington ở Yokosuka, phía Nam Tokyo, Tổng thống Trump đã bày tỏ lời cảm ơn Nhật Bản vì khoản đầu tư lớn vào Mỹ.
Trước đây, ông Trump đã mô tả 550 tỷ USD là khoản tiền mà chính quyền Mỹ có thể “đầu tư tùy thích”, với 90% lợi nhuận sẽ được chuyển cho Mỹ. Trong khi đó, Nhật Bản đã mô tả cam kết này là sự kết hợp giữa đầu tư, cho vay và bảo lãnh cho vay, coi đây là một cách để hỗ trợ các dự án của các công ty Nhật Bản tại Mỹ.
Trong một cuộc phỏng vấn, Bộ trưởng Thương mại Mỹ Lutnick cho biết: các cam kết của các doanh nghiệp, với tổng giá trị lên tới gần 490 tỷ USD đang trong giai đoạn khởi động, sau đó mới xét đến gói đầu tư 550 tỷ USD. Các dự án sẽ được gửi tới với ủy ban tham vấn Nhật Bản, ủy ban đầu tư và Tổng thống Mỹ sẽ bật đèn xanh, sau đó mới bắt đầu khởi công. Ông Lutnick dự kiến quá trình này sẽ mất vài tháng.
Các dự án liên quan đến năng lượng chiếm tỷ trọng lớn trong danh sách này xét về tổng quy mô kinh doanh. Việc xây dựng lò phản ứng hạt nhân AP1000 và lò phản ứng mô-đun nhỏ của Westinghouse dự kiến có giá trị lên tới 100 tỷ USD, với sự tham gia của các nhà cung cấp và nhà vận hành Nhật Bản, bao gồm cả Mitsubishi Heavy Industries. Một dự án lò phản ứng mô-đun nhỏ khác có thể có sự tham gia của GE Vernova/Hitachi cũng được cho là có giá trị lên tới 100 tỷ USD.
Mỹ sẽ đưa ra quyết định cuối cùng về việc dự án nào sẽ được đưa vào gói 550 tỷ USD, mặc dù Nhật Bản cũng được kỳ vọng sẽ có tiếng nói. Ông Trump vẫn giữ quyền tái áp đặt thuế quan cao hơn nếu Nhật Bản không tài trợ cho các dự án đầu tư mà ông đã chọn.
Gói đầu tư này là yếu tố then chốt đằng sau thỏa thuận thương mại tháng 7, giúp giảm thuế quan của Mỹ từ 27,5% xuống 15% đối với ô tô Nhật Bản. Mỹ cũng áp thuế đối với nhiều mặt hàng khác ở mức tương tự.
Theo thống kê của Mỹ, Nhật Bản là đối tác thương mại lớn thứ năm của Mỹ. Nhật Bản đã mua 79,7 tỷ USD hàng hóa Mỹ vào năm ngoái và Mỹ nhập khẩu 148,2 tỷ USD hàng hóa Nhật Bản.
Theo dữ liệu của Mỹ, hơn một phần ba lượng hàng nhập khẩu của Mỹ từ Nhật Bản vào năm ngoái (tương đương 52,3 tỷ USD) là ô tô và phụ tùng ô tô, được thúc đẩy bởi ngành công nghiệp ô tô khổng lồ của Nhật Bản.
Hướng đi mới trong hợp tác khoáng sản và đất hiếm
Một nội dung quan trọng trong cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ - Nhật là Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thủ tướng Nhật Bản Takaichi Sanae đã ký thỏa thuận khung nhằm đảm bảo nguồn cung khoáng sản chiến lược và đất hiếm thông qua hoạt động khai thác và chế biến. Thỏa thuận này đạt được trong bối cảnh Mỹ đang nỗ lực tăng cường khả năng tiếp cận các khoáng sản thiết yếu trong bối cảnh nguồn cung khan hiếm.
Nhà Trắng cho biết trong một thông báo rằng, mục tiêu của thỏa thuận là "hỗ trợ cả hai nước đạt được khả năng phục hồi và an ninh trong chuỗi cung ứng khoáng sản và đất hiếm quan trọng, bao gồm khai thác, phân tách và chế biến”.
Thông báo cho biết, hai nước sẽ hợp tác sử dụng các công cụ chính sách kinh tế và đầu tư phối hợp để thúc đẩy phát triển thị trường khoáng sản chiến lược đa dạng, minh bạch và công bằng, qua đó giảm phụ thuộc vào các nguồn cung hạn chế và tăng cường khả năng tự chủ trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Để thực hiện thỏa thuận này, Mỹ và Nhật Bản sẽ hợp tác để xác định các dự án quan tâm nhằm giải quyết những thiếu hụt trong chuỗi cung ứng khoáng sản và đất hiếm quan trọng, bao gồm các sản phẩm phái sinh như nam châm vĩnh cửu, pin, chất xúc tác và vật liệu quang học.
Nhật Bản dễ bị tổn thương trước các hạn chế nguồn cung đất hiếm - thứ kim loại vốn rất quan trọng đối với sản xuất công nghiệp, từ điện thoại thông minh đến máy bay chiến đấu. Bất chấp những nỗ lực đa dạng hóa, Trung Quốc vẫn tinh chế khoảng 85 - 90% sản lượng đất hiếm toàn cầu và cung cấp hơn 90% nam châm hiệu suất cao. Nhật Bản tiếp tục phụ thuộc vào Trung Quốc cho khoảng hai phần ba lượng đất hiếm nhập khẩu, trong khi Mỹ vẫn phụ thuộc vào việc tinh chế của Trung Quốc cho gần như toàn bộ lượng đất hiếm đã phân tách.
Cả Mỹ và Nhật Bản đều nhận thấy rằng, nút thắt không nằm ở việc khai thác mà nằm ở việc chế biến, phân tách và sản xuất nam châm để giảm phụ thuộc vào nước ngoài. Các dự báo ban đầu cho thấy, các dự án chung trong khuôn khổ mới có thể thu hút từ 2 - 3 tỷ USD Mỹ đầu tư công và tư kết hợp trong năm năm tới, được hỗ trợ bởi Đạo luật Giảm lạm phát của Mỹ và sáng kiến Chuyển đổi Xanh (GX) của Nhật Bản.
Ông Jamie Underwood, Cố vấn Công ty tư vấn khoáng sản SFA Oxford nhận định rằng, chuyển giao công nghệ là trọng tâm của chiến lược này. Vị thế dẫn đầu của Nhật Bản trong lĩnh vực tinh chế và sản xuất nam châm cho phép nước này tác động đến các tiêu chuẩn toàn cầu, trong khi Mỹ đóng góp về quy mô, đầu tư và đòn bẩy thị trường. Đối với các nhà đầu tư và nhà hoạch định chính sách, những cơ hội hấp dẫn nhất nằm ở các dự án trung nguồn và hạ nguồn, nơi tạo ra giá trị cao nhất.
"Thỏa thuận đất hiếm Nhật Bản - Mỹ là một bước đi quyết định trong việc xác định lại chiến lược khoáng sản toàn cầu. Nó vượt ra ngoài phạm vi tiếp cận tài nguyên, hướng tới chủ quyền công nghiệp và kiểm soát chuỗi cung ứng. Nếu được thực hiện một cách có kỷ luật, nó có tiềm năng tái cân bằng ảnh hưởng đối với hoạt động sản xuất đất hiếm và thiết lập một mô hình hợp tác bền vững trong lĩnh vực khoáng sản quan trọng".
Ông Jamie Underwood - Cố vấn Công ty tư vấn SFA Oxford.
Nhà Trắng cho rằng, thỏa thuận này là nền tảng của "thời kỳ hoàng kim mới của liên minh Mỹ - Nhật Bản đang ngày càng phát triển".
Các chuyên gia nhận định, thỏa thuận này phù hợp với các khuôn khổ Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương rộng lớn hơn như Sáng kiến Bốn Khoáng sản Quan trọng, liên kết năng lực công nghiệp của Nhật Bản với các nguồn lực từ Australia, Bắc Mỹ và Ấn Độ. Thỏa thuận này cũng củng cố sự liên kết chiến lược của Nhật Bản với Mỹ trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt.
Trước đó, trong chuyến công du châu Á, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đã ký một thỏa thuận thương mại, thúc đẩy khả năng Mỹ tiếp cận các khoáng sản quan trọng, nhằm giảm sự phụ thuộc vào vị thế thống trị của Trung Quốc trên thị trường toàn cầu.
Trung Quố -, quốc gia chiếm phần lớn sản lượng đất hiếm toàn cầu, đã áp đặt các hạn chế nguồn cung vào tháng 4 để đáp trả thuế quan của Mỹ. Đến tháng 10, Trung Quốc tiếp tục thắt chặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm. Hiện Trung Quốc yêu cầu giấy phép xuất khẩu đối với hàng hóa có chứa một lượng nhỏ một số nguyên tố đất hiếm.
Các chuyên gia nhận định rằng, với cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Trump và Thủ tướng Nhật Bản Takaichi diễn ra tốt đẹp không chỉ giúp Mỹ củng cố quan hệ quan hệ với đồng minh thân cận nhất ở khu vực Thái Bình Dương, mà ngược lại cũng giúp Nhật Bản cải thiện quan hệ lâu năm với Mỹ sau những bất đồng về thương mại gần đây và cũng giúp chính quyền của bà Takaichi lấy lại sự tín nhiệm trong nước. Nếu bà Takaichi có thể thu hút ông Trump tập trung vào chương trình nghị sự mà bà mong muốn, trong đó nhấn mạnh việc làm cho khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương an toàn, thịnh vượng và đảm bảo hơn, thì đó sẽ là thắng lợi dành cho nữ Thủ tướng đầu tiên của Nhật Bản.
