ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Trình bày tham luận tại Diễn đàn xây dựng pháp luật lần thứ nhất, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú nhấn mạnh, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật với việc thiết lập một chỉnh thể hài hòa giữa cấu trúc nội dung, cấu trúc hình thức được thiết kế, vận hành xuyên suốt, nhất quán theo các nguyên tắc pháp quyền. Đó là cơ sở để hệ thống pháp luật thực sự trở thành nền tảng pháp lý vừa ổn định, thống nhất với tính thượng tôn Hiến pháp, vừa linh hoạt thích ứng với thực tiễn, củng cố niềm tin và an toàn pháp lý cho các chủ thể tham gia, đồng hành và dẫn dắt sự phát triển bền vững của đất nước.

Trên cơ sở Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật cũng như chỉ đạo của cấp có thẩm quyền, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú cho biết, từ tháng 8/2025 cho đến nay, Bộ Tư Pháp đã và đang phối hợp với các cơ quan của Quốc hội, các bộ ngành, chuyên gia, người làm thực tiễn nghiên cứu, từ đó xây dựng Đề án hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới để trình Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật và có thể trình Bộ Chính trị trong tháng 12 năm nay.

Tham luận tại Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú báo cáo kết quả nghiên cứu bước đầu nêu ra 3 vấn đề đặt ra và 3 hạn chế, bất cập của cấu trúc hiện hành. Từ đó  đề xuất 5 định hướng và 5 giải pháp chính để hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật.

Về các vấn đề cần đặt ra đối với cấu trúc hệ thống pháp luật, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú cho biết: Thứ nhất, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật không chỉ đơn thuần là sắp xếp lại các văn bản pháp luật hiện có mà còn bao gồm quá trình đổi mới tư duy về cách tổ chức hệ thống pháp luật như một chỉnh thể thống nhất gồm nhiều thành tố luôn vận động phát triển.

“Nếu cấu trúc hệ thống pháp luật là bản thiết kế tổ chức vận hành các thành tố của qúa trình đó thì hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật phải hướng tới đề xuất khung cấu trúc tổng thể, bao gồm: cấu trúc nội dung, cấu trúc hình thức và cơ chế vận hành, khoa học, hiện đại, hợp lý, bao phủ được những vấn đề mới phi truyền thống có thể phát sinh trong thực tiễn, góp phần xây dựng hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất, minh bạch, công bằng, khả thi và kiến tạo”, Thứ trưởng Bộ Tư pháp nêu rõ.

Thứ hai, cấu trúc hệ thống pháp luật trong kỷ nguyên mới phải là cấu trúc mở của một hệ sinh thái sáng tạo, luôn tiếp thu phản hồi từ thực tiễn và hoàn thiện liên tục, đảm bảo đồng bộ giữa ba tầng: Tầng đường lối chiến lược của Đảng; Tầng chính sách pháp luật của Nhà nước và Tầng vận hành chính sách pháp luật của các chủ thể có liên quan.

Thứ ba, các nguyên tắc thiết kế và vận hành cấu trúc hệ thống pháp luật phải phù hợp với mô hình Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đồng thời, tiệm cận các nguyên tắc phổ biến ở những quốc gia đã thành công trong việc sử dụng pháp luật nói riêng và thể chế nói chung để thúc đẩy phát triển. Các tiêu chí đánh giá cấu trúc hệ thống pháp luật như: Thống nhất nội tại, đồng bộ, bao quát, hiệu lực, khả thi, minh bạch, dễ tiếp cận, linh hoạt thích ứng và kiến tạo phát triển.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú khẳng định, những tiêu chí này vừa là công cụ để nhận diện những bất cập, hạn chế của cấu trúc hiện hành, vừa là cơ sở để đề xuất nghiên cứu về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trong kỷ nguyên mới, phù hợp với những quyết sách chiến lược mà Đại hội lần thứ 14 của Đảng sắp tới sẽ đề ra. Bên cạnh đó, một sản phẩm quan trọng của Đề án là dự kiến danh mục văn bản luật đề xuất sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới giai đoạn 2026 - 2031 và những năm tiếp theo. Đây là cơ sở tham khảo xây dựng định hướng lập pháp nhiệm kỳ Quốc hội khóa XVI.

Nhấn mạnh, trong suốt 80 năm qua, Đảng và Nhà nước đã rất quan tâm tới công tác xây dựng hoàn thiện pháp luật và đạt được nhiều thành tựu, trong đó có kết quả nổi bật của Quốc hội khóa XV như Diễn đàn này đã được đề cập, tuy nhiên, Thứ trưởng Bộ Tư pháp cho rằng, cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay cũng còn có một số hạn chế, bất cập chính. Cụ thể:

(1) Cấu trúc nội dung, độ bao phủ cân đối và hài hòa giữa các lĩnh vực còn hạn chế. Một số lĩnh vực còn thiếu thậm chí là chưa có luật điều chỉnh.

(2) Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật còn nhiều tầng nấc. Một số chủ thể sử dụng nhiều loại văn bản để ban hành, số lượng văn bản dưới luật còn lớn.

(3) Cơ chế vận hành, kỹ thuật và giá trị hiệu lực hợp nhất pháp điển văn bản quy phạm pháp luật còn hạn chế. Cơ chế theo dõi, đánh giá thi hành pháp luật chưa hiệu quả. Quy định về đánh giá tác động sau khi ban hành chưa được đầy đủ. Kỹ thuật lập pháp trong một số trường hợp chưa thống nhất. Hạ tầng công nghệ dữ liệu chưa được đầu tư đúng mức.

Trên cơ sở 3 vấn đề đặt ra và các hạn chế được xác định, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú cho biết, trong quá trình nghiên cứu, Bộ Tư pháp cũng như các chuyên gia, nhà khoa học và các Bộ, ngành dự kiến 5 định hướng hoàn thiện:

Một là, xây dựng cấu trúc hệ thống pháp luật bao quát, đầy đủ, cân đối hài hòa, hợp lý giữa các lĩnh vực, qua đó đảm bảo sự đồng bộ giữa tư duy phân định lĩnh vực thể chế, phát triển của Đảng trong Văn kiện Đại hội lần thứ XIV với tư duy phân định nhóm lĩnh vực pháp luật trong hệ thống pháp luật.

Hai là, thúc đẩy hình thành lĩnh vực hoặc vấn đề pháp luật mới bên cạnh các lĩnh vực pháp luật hiện có để đáp ứng yêu cầu kiến tạo, dẫn dắt của pháp luật trước những phát triển của khoa học công nghệ hoặc các vấn đề mới phát sinh.

Ba là, lấy Hiến pháp và một số bộ luật, luật có tính nền tảng, rường cột làm trung tâm của cả hệ thống pháp luật. Các luật khác được thiết kế theo chức năng phải đảm bảo đồng bộ, thống nhất với Hiến pháp và các văn bản luật nền tảng rường cột.

Bốn là, nghiên cứu giảm bớt tầng nấc của hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, thu hẹp loại văn bản mà một cơ quan có thẩm quyền ban hành theo hướng: Mỗi cơ quan, người có thẩm quyền chỉ ban hành một hình thức văn bản.

Năm là, tiếp tục hoàn thiện kỹ thuật lập pháp hợp nhất pháp điển các công cụ và phương pháp theo dõi, đánh giá thi hành pháp luật sau ban hành; hiện đại hóa hạ tầng, ứng dụng các công nghệ tiên tiến trong công tác xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật, đảm bảo tính liên thông, phản hồi và phản ứng chính sách pháp luật linh hoạt, kịp thời.

Từ các định hướng nêu trên, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú cho biết, dự kiến có 5 giải pháp chính:

Thứ nhất, đổi mới và vận dụng tư duy phân loại luật công, luật tư, luật chung, luật chuyên ngành ngay trong khi thiết kế các quy phạm pháp luật thuộc từng lĩnh vực, từng văn bản cụ thể để đảm bảo sự phù hợp thống nhất với nguyên tắc chung của việc thiết kế và vận hành cấu trúc hệ thống pháp luật.

Thứ hai, tổng rà soát hệ thống pháp luật hiện hành, xác định lại vị trí và chức năng của từng văn bản luật theo các nguyên tắc: phân tầng hiệu lực, phân lớp chức năng trong mỗi lĩnh vực pháp luật. Qua đó, đảm bảo vị trí tối thượng của Hiến pháp, các văn bản luật trụ cột, luật chung giữ vai trò định hướng nguyên tắc có tính ổn định cao, kịp thời đề xuất cắt giảm, loại bỏ các quy định mâu thuẫn chồng chéo, trùng lặp các quy định không còn phù hợp với thực tiễn. Đồng thời, xác định rõ nhu cầu và điều kiện ban hành các văn bản luật mới, nhất là các luật quy định về các biện pháp, cơ chế đặc thù, vượt trội, khuyến khích phát triển các lĩnh vực, địa bàn, nhóm đối tượng, luật thử nghiệm có kiểm soát (Sandbox) phù hợp với vai trò kiến tạo phát triển, quản trị quốc gia hiện đại của Nhà nước pháp quyền xã chủ nghĩa Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

Thứ ba, rà soát, giảm bớt hình thức văn bản quy phạm pháp luật theo hướng: Mỗi cơ quan, người có thẩm quyền chỉ ban hành một loại, một hình thức văn bản; chuẩn hóa và minh bạch việc thừa nhận giá trị áp dụng các nguồn luật bổ trợ (như tập quán, bao gồm cả tập quán quốc tế, án lệ, lệ công bằng...), phù hợp với Hiến pháp và pháp luật. Đồng thời tiếp tục khẳng định nguyên tắc ưu tiên áp dụng văn bản quy phạm pháp luật so với các nguồn luật bổ trợ.

Thứ tư, hoàn thiện cơ chế, đẩy nhanh việc thể chế hóa chủ trương, định hướng của Đảng thành pháp luật, làm rõ vai trò và trách nhiệm của các cơ quan liên quan đối với những vấn đề lập pháp có tính chất chiến lược quốc gia. Hoàn thiện quy trình lập pháp, chuyên nghiệp hóa công tác soạn thảo luật, chú trọng nâng cao chất lượng công tác nghiên cứu chính sách, nghiên cứu ban hành các bộ tài liệu hướng dẫn hoặc bộ quy chuẩn kỹ thuật lập pháp quốc gia để thống nhất sử dụng trong toàn quốc. Đổi mới công tác hợp nhất pháp điển văn bản quy phạm pháp luật theo hướng giúp các chủ thể dễ tra cứu, áp dụng, giảm thiểu chi phí tuân thủ pháp luật.

Thứ năm, tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ, trí tuệ nhân tạo từ khâu xây dựng đến khâu thi hành pháp luật; đánh giá văn bản luật sau khi ban hành phải trở thành nhiệm vụ bắt buộc; xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia.

Từ các định hướng và giải pháp trọng tâm nêu trên, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú khẳng định, hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật với việc thiết lập một chỉnh thể hài hòa giữa cấu trúc nội dung, cấu trúc hình thức được thiết kế, vận hành xuyên suốt, nhất quán theo các nguyên tắc pháp quyền, là cơ sở để hệ thống pháp luật thực sự trở thành nền tảng pháp lý vừa ổn định, thống nhất với tính thượng tôn Hiến pháp, vừa linh hoạt thích ứng với thực tiễn, củng cố niềm tin và an toàn pháp lý cho các chủ thể tham gia, đồng hành và dẫn dắt sự phát triển bền vững của đất nước.

“Việc hoàn thiện cấu trúc hệ thống pháp luật Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới với một số nội dung nêu trên có quan hệ chặt chẽ với việc xây dựng định hướng lập pháp nhiệm kỳ Quốc hội khóa XVI. Vì vậy, Bộ Tư pháp mong muốn tiếp tục nhận được sự phối hợp, hỗ trợ của cơ quan của Quốc hội, các Bộ ngành, chuyên gia, người làm thực tiễn để tiếp tục hoàn thiện Đề án”, Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tú nhấn mạnh.