Thỏa thuận ngừng bắn chưa phải hòa bình cuối cùng cho Gaza
Chính phủ Israel và Hamas đã ký thỏa thuận ngừng bắn, theo đó hai bên đồng ý trao trả con tin người Israel để đổi lấy tù nhân Palestine. Thỏa thuận được đón nhận bằng niềm vui xen lẫn sự thận trọng - bởi câu hỏi lớn vẫn còn đó: liệu hòa bình có thật sự bắt đầu?
Hôm 9/10, Israel và Phong trào Hồi giáo Hamas xác nhận đã đồng ý với giai đoạn một của Kế hoạch Hòa bình 20 điểm do Mỹ đề xuất. Chính phủ Israel sau đó đã thông qua lệnh ngừng bắn tại Dải Gaza có hiệu lực bắt đầu từ đêm 9/10 (giờ địa phương). Tiến triển này được coi là một bước đột phá trong nỗ lực nhằm chấm dứt cuộc xung đột Israel – Hamas đã kéo dài 2 năm, đem lại hy vọng hòa bình cho người dân Gaza và khu vực.
Vì sao Israel và Hamas đồng ý ngừng bắn?
Theo Kế hoạch do Mỹ đề xuất, giai đoạn một bao gồm chấm dứt xung đột ở Gaza, đảm bảo Israel rút quân hoàn toàn, cho phép viện trợ nhân đạo vào Dải Gaza và hai bên thực hiện trao đổi con tin và tù nhân. Kế hoạch được sự bảo đảm của Mỹ, Ai Cập, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ. Tổng thống Mỹ Donald Trump gọi đây là bước đầu tiên hướng tới một nền hòa bình vững mạnh, lâu dài và vĩnh cửu.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu hôm 9/10 xác nhận trên X về việc đồng ý thực hiện giai đoạn một của Kế hoạch.
"Với việc phê duyệt giai đoạn đầu của kế hoạch, tất cả các con tin của chúng tôi sẽ được đưa trở về nhà. Đây là một thành công về mặt ngoại giao và là một chiến thắng về mặt quốc gia và tinh thần cho Nhà nước Israel. Ngay từ đầu, tôi đã nói rõ: chúng tôi sẽ không ngưng nghỉ cho đến khi tất cả các con tin được trở về và tất cả các mục tiêu của chúng tôi được hoàn thành.”
Đại diện nhóm Hamas hôm 9/10 cũng đã xác nhận chấm dứt chiến tranh và sẽ tiến hành trao đổi con tin Israel lấy hàng nghìn tù nhân Palestine.
"Hôm nay, chúng tôi thông báo rằng chúng tôi đã đạt được thỏa thuận chấm dứt chiến tranh và hành động xâm lược chống lại nhân dân chúng tôi, đồng thời sẽ bắt đầu thực hiện lệnh ngừng bắn vĩnh viễn, rút quân chiếm đóng, tiếp nhận viện trợ, mở cửa khẩu Rafah ở cả hai hướng, và trao đổi tù nhân. 250 tù nhân Palestine bị kết án tù chung thân sẽ được trả tự do, cùng với 1.700 tù nhân từ Dải Gaza bị bắt sau ngày 7 tháng 10, và tất cả trẻ em và phụ nữ sẽ được trả tự do. Chúng tôi đã nhận được sự đảm bảo từ các nước trung gian và từ chính quyền Mỹ, tất cả đều xác nhận rằng chiến tranh đã kết thúc hoàn toàn.”
Để thực hiện giai đoạn một, chính phủ Israel đã phê chuẩn lệnh ngừng bắn với Hamas, có hiệu lực từ đêm 9/10, mở đường cho việc đình chỉ các hoạt động thù địch ở Gaza trong vòng 24 giờ và trả tự do cho các con tin Israel bị giam giữ tại đây trong vòng 72 giờ sau đó. Tuy nhiên, phía Hamas cho biết sẽ mất nhiều thời gian hơn để thu hồi thi thể của các con tin đã chết từ đống đổ nát ở Gaza.
Phía Israel cho biết, hiện còn 48 con tin Israel do Hamas nắm giữ, trong đó có 20 con tin được cho là vẫn còn sống, 26 người được cho là đã chết, và số phận của hai người vẫn chưa rõ. Hamas cho biết họ đã chuyển giao danh sách các con tin mà họ đang giam giữ và danh sách các tù nhân Palestine mà họ muốn trao đổi với Israel.
Các nhà phân tích giải thích một số lý do khiến Israel đồng ý thực hiện giai đoạn một của kế hoạch này, mặc dù nước này trước đây vẫn luôn kiên quyết mục tiêu xóa sổ Hamas. Thứ nhất là Israel hiện đang trong tình trạng cô lập chưa từng có. Tháng trước, hàng loạt nước phương Tây đã công nhận Nhà nước Palestine, nâng tổng số quốc gia công nhận nhà nước Palestine lên hơn 150 trong số 193 quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc. Thời gian gần đây, hàng trăm nghìn người đã xuống đường ở các nước châu Âu, bao gồm Italy, Tây Ban Nha, Pháp và Vương quốc Anh, để ủng hộ Palestine, kêu gọi Israel chấm dứt chiến tranh. Ngoài ra, Mỹ - đồng minh thân cận của Israel cũng đang mất kiên nhẫn. Các chính trị gia tại Mỹ cáo buộc Israel trở thành gánh nặng cho Mỹ. Cuộc không kích của Israel vào thủ đô Qatar, một đồng minh của Mỹ, vào tháng trước đã càng làm tăng thêm sự thất vọng của Tổng thống Trump.
Trước những áp lực đó, việc chấp nhận Kế hoạch Hòa bình do Mỹ đề xuất được coi là lựa chọn nên làm nhất của Israel vào thời điểm này.
"Tổng thống Trump đã gây áp lực lên Thủ tướng Netanyahu. Ông Netanyahu không còn nơi nào khác để đi. Ông ấy không được lòng Đảng Dân chủ ở Mỹ. Ông ấy cũng không được lòng ở châu Âu, và toàn bộ Trung Đông, ngoại trừ những kẻ thù nguy hiểm nhất của Israel. Vì vậy, nếu ông Netanyahu không đồng ý với kế hoạch của tổng thống Mỹ, Israel sẽ hoàn toàn bị cô lập vào thời điểm các quốc gia từ chối bán vũ khí cho nước này và cân nhắc tẩy chay các sự kiện thể thao.”
Đối với Hamas, nhóm này cũng đã phải chịu thiệt hại nặng nề về đội ngũ lãnh đạo kể từ khi cuộc chiến tại Gaza nổ ra. Ngoài ra, việc Israel nhắm mục tiêu vào Hamas ở Gaza khiến nhiều cơ sở hạ tầng bị phá hủy nghiêm trọng, người dân Gaza đối mặt với khủng hoảng nhân đạo. Đây có lẽ cũng là áp lực buộc Hamas phải đưa ra lựa chọn ngừng bắn với Israel.
Thế giới hoan nghênh thỏa thuận ngừng bắn
Nếu được thực hiện đầy đủ, thỏa thuận giai đoạn một sẽ đưa Israel và Hamas xích lại gần nhau hơn bất kỳ nỗ lực nào trước đây nhằm chấm dứt chiến tranh ở Gaza. Việc hai bên đạt được lệnh ngừng bắn và trao đổi con tin là niềm vui vỡ òa đối với những gia đình Israel có con tin đang bị Hamas giam giữ và cũng đem lại tia hy vọng cho hơn 2 triệu người dân Palestine ở dải Gaza.
Hàng ngàn người dân Gaza đã đổ ra đường ăn mừng thỏa thuận ngừng bắn mà hai bên vừa đạt được sau nhiều tháng giao tranh dữ dội, khiến hàng chục nghìn người thiệt mạng và hàng triệu người phải sơ tán.
"Sau nhiều vòng đàm phán thất bại, các cuộc đàm phán lần này đã thành công. Chúng tôi rất, rất, rất vui mừng và hy vọng chiến tranh sẽ kết thúc, và chúng tôi sẽ trở về nhà, nơi chúng tôi từng sống. Chúng tôi hy vọng chúng tôi sẽ trở lại như trước ngày 7 tháng 10 năm 2023 - vì sự sống sẽ trở lại và hòa bình sẽ ngự trị."
Trong khi đó, nhiều người Israel bày tỏ hy vọng những con tin Israel bị bắt sẽ sớm trở về nhà. Kể từ khi 250 con tin Israel bị Hamas bắt giữ hôm 7/10/2023, người thân của những con tin liên tục biểu tình kêu gọi chính phủ giải cứu con tin và chấm dứt chiến tranh.
"Tôi không thể nào hạnh phúc hơn. Cuối cùng các con tin cũng được trả về, thỏa thuận đã được ký kết, chiến tranh đã kết thúc. Đây là một ngày vui. Đó là điều chúng tôi đã mong đợi từ rất lâu. Em họ tôi đã bị sát hại trong khi bị giam cầm. Cô ấy sẽ không trở về. Đã quá muộn với cô ấy. Nhưng vẫn chưa quá muộn cho 48 con tin sẽ trở về. Hai mươi người trong số họ sẽ sống sót trở về. Và đây là một khoảnh khắc vô cùng hạnh phúc đối với chúng tôi, gia đình các con tin."
Hàng loạt các nhà lãnh đạo thế giới từ các nước Ả Rập, Hồi giáo, các nước châu Âu, Liên Hợp Quốc đã đồng loạt lên tiếng hoan nghênh Israel và Hamas đạt được giai đoạn một của Kế hoạch Hòa bình Gaza và ca ngợi những nỗ lực của Mỹ cũng như các nước trung gian trong việc thúc đẩy thỏa thuận ngừng bắn này. Các nhà lãnh đạo kêu gọi hai bên thực hiện thỏa thuận đầy đủ để tiến tới ngừng bắn vĩnh viễn, đồng thời bày tỏ sẵn sàng đóng góp cho tiến trình hòa bình ở Gaza.
"Tôi xin nhân cơ hội này gửi lời cảm ơn chân thành tới Tổng thống Trump vì sự lãnh đạo của ông trong vấn đề này. Các nước Qatar, Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã đóng góp rất quan trọng trong các cuộc đàm phán. Đây là một sự an ủi cho thế giới. Giờ đây cần phải thực hiện kế hoạch này. Vương quốc Anh, sẵn sàng hợp tác với các nước khác để thực hiện các giai đoạn tiếp theo đã đề ra trong kế hoạch. Đây là một bước tiến thực sự quan trọng đã đạt được, và đó là lý do tại sao tôi hết sức hoan nghênh."
Liên Hợp Quốc cho biết dự định tăng cường cung cấp viện trợ nhân đạo quy mô lớn cho Gaza trong 60 ngày đầu tiên của lệnh ngừng bắn để tiếp cận 2,1 triệu người dân Gaza cần viện trợ lương thực, bao gồm 500.000 người cần hỗ trợ dinh dưỡng đặc biệt.
"Tất cả chúng ta đã chờ đợi khoảnh khắc này quá lâu. Giờ đây, chúng ta phải làm cho nó thực sự có giá trị. Tôi kêu gọi tất cả các bên tuân thủ đầy đủ các điều khoản của thỏa thuận và tận dụng tối đa các cơ hội mà nó mang lại. Tất cả con tin phải được thả một cách có phẩm giá. Một lệnh ngừng bắn vĩnh viễn phải được đảm bảo. Máu phải ngừng rơi ngay lập tức.”
Triển vọng ngừng bắn lâu dài chưa chắc chắn
Mặc dù giai đoạn đầu của Kế hoạch Hòa bình Gaza đã đạt được, nhưng vẫn có những ý kiến cho rằng nhiều nội dung trong thỏa thuận vẫn chưa rõ ràng. Các giai đoạn tiếp theo trong kế hoạch về việc quản lý Gaza hậu chiến và số phận cuối cùng của Hamas vẫn chưa được thảo luận và có thể là những bất đồng cản trở hai bên đạt thống nhất chung. Những điều này khiến dư luận quốc tế vẫn thận trọng về triển vọng đạt được một thỏa thuận ngừng bắn lâu dài.
Hamas cho rằng Kế hoạch Hòa bình 20 điểm của ông Trump là một sự thiên vị cho Israel và phản ánh lập trường cũng như tầm nhìn của Israel nhằm hợp pháp hóa sự chiếm đóng của Israel ở Gaza. Trong kế hoạch vẫn còn những điểm chưa rõ ràng.
Về thời gian Israel rút quân khỏi Gaza trong giai đoạn một, trong kế hoạch không nói rõ các mốc thời gian cụ thể cho Israel rút quân, ranh giới rút quân sẽ đến đâu, và điều khoản ràng buộc nào liên quan đến việc Israel sẽ rút dần dần trong khi vẫn được phép giữ lại một vùng đệm rộng lớn. Trong khi đó, Hamas yêu cầu phải có những mốc thời gian cụ thể và việc Israel rút quân phải được coi là một điều kiện tiên quyết để thả con tin.
"Hiện tại, tôi nghĩ vẫn còn một chút bất ổn về thời gian và quy trình. Tôi nghĩ đó là vấn đề nan giải nhất. Hiện chưa có cơ chế thực sự rõ ràng nào được thiết lập. Tôi nghĩ mục tiêu trước tiên của Mỹ là đạt được việc thả con tin và tù nhân, rồi từ đó tiến triển. Tôi cho rằng sự quan tâm của Tổng thống Trump đối với quy trình này sẽ là sự đảm bảo quan trọng nhất. Và chúng ta chỉ còn cách tiếp tục theo dõi."
Về vấn đề giải giáp Hamas, một nguồn tin Palestine cho biết Hamas cho đến nay đã bác bỏ yêu cầu của Israel về việc giải giáp vũ khí. Chừng nào lực lượng Israel còn chiếm đóng lãnh thổ Palestine, Hamas sẽ không chấp nhận yêu cầu này. Đây là một trong những lý do tại sao nhiều vòng đàm phán giữa hai bên đã không đạt được thỏa thuận. Các nhà phân tích cho rằng việc thuyết phục Hamas giải giáp vũ khí sẽ là thách thức lớn trong việc đạt được thỏa thuận lâu dài.
Trong giai đoạn tiếp theo của kế hoạch có kêu gọi sự tham gia của các tổ chức quốc tế do ông Trump lãnh đạo, bao gồm cả cựu Thủ tướng Anh Tony Blair, vào việc quản lý Gaza sau chiến tranh. Các nước Ả Rập ủng hộ kế hoạch này cho rằng cuối cùng kế hoạch này phải dẫn đến một nhà nước Palestine độc lập, nhưng Thủ tướng Israel Netanyahu trước đó đã công khai tuyên bố rằng nhà nước Palestine "sẽ không bao giờ thành hiện thực".
Hiện tại, vẫn chưa rõ ai sẽ cai quản Gaza sau chiến tranh. Tuy nhiên, Thủ tướng Netanyahu, Tổng thống Mỹ Trump, các nước phương Tây và các quốc gia Ả Rập đã loại trừ khả năng Hamas tiếp tục kiểm soát khu vực.
Trong khi đó, Hamas khẳng định rằng họ sẽ chỉ từ bỏ quyền kiểm soát Gaza nếu một chính phủ kỹ trị Palestine, do Chính quyền Palestine giám sát và được các quốc gia Ả Rập và Hồi giáo ủng hộ, lên nắm quyền và bác bỏ bất kỳ sự tiếp quản nào khác đối với Gaza.
Có thể thấy, việc Israel, với vị thế tốt hơn trên chiến trường, đã đồng ý với kế hoạch ngừng bắn là do áp lực từ Mỹ và bởi vì bản thân kế hoạch này có lợi cho Israel và có thể buộc Hamas phải trả tự do cho cho các con tin. Tuy nhiên, mục tiêu của Israel không chỉ là đạt được lệnh ngừng bắn và rút khỏi Gaza. Từ trước đến nay Israel vẫn luôn khẳng định mục tiêu của mình là xóa sổ Hamas và cho biết sẽ không từ bỏ cho đến khi đạt được mục tiêu. Vì vậy, nhiều ý kiến lo ngại rằng các cuộc đàm phán cho những giai đoạn tiếp theo của Kế hoạch Hòa bình sẽ không hề dễ dàng vì giữa hai bên vẫn tồn tại những toan tính lợi ích riêng và những bất đồng khó có thể xóa mờ.
