ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Nhiều nguồn tin đều nhất trí rằng nếu không có các chính sách hiệu quả được thực hiện để đảm bảo phân phối công bằng hơn các lợi ích công nghệ, thì những tiến bộ đạt được trong những thập kỷ gần đây "có nguy cơ bị xói mòn".

Khoảng cách về  năng lực đang ngày càng gia tăng

 Trung tâm Phát triển Toàn cầu có trụ sở tại Washington, Mỹ đã tiến hành một phân tích chi tiết về những khác biệt về cơ cấu tồn tại trước khi AI thâm nhập thị trường. Trung tâm này giải thích rằng, các quốc gia có thu nhập cao sở hữu cơ sở hạ tầng kỹ thuật số tiên tiến, đầu tư lớn và hệ thống dữ liệu tinh vi, giúp họ gần như độc quyền trong việc phát triển và sử dụng công nghệ AI.

Trung tâm này chỉ ra rằng, theo dữ liệu của mình, riêng Mỹ đã thu hút 67,2 tỷ đô la đầu tư tư nhân vào AI vào năm 2023, gấp 8,7 lần so với Trung Quốc, trong khi Washington đã triển khai 61 mô hình AI nổi bật trong cùng năm.

Trung tâm này cũng chỉ ra rằng tỷ lệ tiếp cận internet ở các nước thu nhập thấp chỉ là 27%, trong khi ở các nước thu nhập cao, con số này lên tới 93%. Hơn nữa, chi phí cố định cho việc truy cập internet chiếm 31% thu nhập bình quân đầu người hàng tháng ở các nước nghèo, so với chỉ 1% ở các nước giàu, một khoảng cách được coi là yếu tố làm trầm trọng thêm sự chênh lệch trong khả năng tiếp cận công nghệ hiện đại.

Phân tích của trung tâm cho thấy những khoảng cách này không chỉ đơn thuần là về mặt công nghệ, mà đang phát triển thành sự phân chia các cơ hội tăng trưởng. Các nước giàu đang củng cố vị thế của mình trong các lĩnh vực giá trị cao như tài chính, sản xuất tiên tiến, dược phẩm và quốc phòng, trong khi các nước nghèo hơn đang mất dần khả năng cạnh tranh ngay cả trong các ngành công nghiệp truyền thống, chi phí thấp và sử dụng nhiều lao động do quá trình tự động hóa sản xuất và dịch vụ đang diễn ra nhanh chóng.

Bất bình đẳng gia tăng

Hãng tin Reuters dẫn báo cáo Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc cho biết có "sự khác biệt đáng kể" giữa các quốc gia do mức độ chuẩn bị khác nhau cho những thay đổi sắp tới.

Philip Hilkins, chuyên gia kinh tế trưởng tại Văn phòng Dự án Châu Á - Thái Bình Dương cho biết: "Chúng tôi tin rằng trí tuệ nhân tạo báo hiệu một kỷ nguyên mới về sự gia tăng bất bình đẳng giữa các quốc gia, sau nhiều năm phát triển đồng đều giữa các quốc gia trong 50 năm trước".

Reuters cho biết thêm rằng mặc dù các quốc gia giàu có phải đối mặt với nguy cơ thất nghiệp do tự động hóa các công việc đòi hỏi kỹ năng cao, nhưng họ lại sở hữu hệ thống an sinh xã hội vững mạnh và các chính sách đào tạo lại lao động chủ động, chẳng hạn như ở Đức.

Các quốc gia thu nhập thấp phải đối mặt với một thực tế dễ bị tổn thương hơn: nguồn lực hạn chế, hệ thống an sinh xã hội yếu kém và tỷ lệ việc làm phi chính thức cao đồng nghĩa với việc bất kỳ cú sốc nào từ trí tuệ nhân tạo đều có thể làm trầm trọng thêm tình trạng nghèo đói và gây rối loạn thị trường.

Một báo cáo của Liên Hợp Quốc cho biết các quốc gia nghèo thiếu sự linh hoạt về tài chính để đầu tư vào đào tạo lại kỹ năng hoặc nâng cấp cơ sở hạ tầng kỹ thuật số sẽ dễ bị tổn thương nhất khi AI trở thành một yếu tố quan trọng trong các dịch vụ công và quản lý kinh tế.

Các mô hình phát triển truyền thống đang chịu áp lực

Trung tâm Phát triển Toàn cầu nhận thấy một sự thay đổi đáng lo ngại trong khả năng tận dụng các mô hình đã định hướng sự phát triển của các nước đang phát triển trong vài thập kỷ qua, đặc biệt là trong lĩnh vực sản xuất đòi hỏi nhiều lao động.

Với sự phổ biến ngày càng tăng của robot và tự động hóa trong sản xuất, vai trò truyền thống của ngành sản xuất trong việc thu hút và chuyển giao lao động nông thôn sang các hoạt động công nghiệp - một yếu tố then chốt cho sự thành công của các mô hình tăng trưởng châu Á - đang dần suy yếu.

Trung tâm này lấy Bangladesh làm ví dụ, ước tính rằng đến năm 2030, ngành may mặc của nước này có thể mất tới 60% việc làm do việc áp dụng tự động hóa và AI trong tất cả các giai đoạn sản xuất, từ kiểm tra đến cắt may.

Hiện tại, các lựa chọn khác vẫn chưa rõ ràng; khi trí tuệ nhân tạo tiếp tục nâng cao khả năng thực hiện các nhiệm vụ tương tự, hiệu quả hơn và chi phí thấp hơn, các dịch vụ hướng đến xuất khẩu - đặc biệt là tổng đài điện thoại và dịch vụ CNTT - đang ngày càng trở nên dễ bị tổn thương, có khả năng hạn chế vai trò kinh tế mà các quốc gia như Philippines và Ấn Độ đã đảm nhiệm trong những thập kỷ gần đây.

Con người là trên hết, không phải Công nghệ

Một báo cáo của AP về Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) chỉ ra rằng rủi ro không chỉ nằm ở lĩnh vực kinh tế mà còn ở thực tế con người. Báo cáo cảnh báo rằng các nhóm yếu thế nhất - từ người cao tuổi đến các cộng đồng nông thôn và những người bị ảnh hưởng bởi xung đột và biến đổi khí hậu - có thể trở nên "vô hình" trong dữ liệu, do đó bị loại khỏi các chính sách và dịch vụ hỗ trợ.

Báo cáo cũng lưu ý rằng một phần tư dân số ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương vẫn chưa được truy cập internet, đồng nghĩa với việc họ có thể không được tiếp cận với các cơ hội giáo dục kỹ thuật số, việc làm mới, hệ thống thanh toán, danh tính kỹ thuật số và các dịch vụ cơ bản. Báo cáo cũng cảnh báo về rủi ro của các cuộc tấn công mạng tự động, deepfake và vi phạm quyền riêng tư, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của một khuôn khổ pháp lý mạnh mẽ để đảm bảo việc sử dụng trí tuệ nhân tạo công bằng và minh bạch hơn.

 Tương lai vẫn chưa được định đoạt

Hãng thông tấn AP, Reuters và Trung tâm Phát triển Toàn cầu đều đồng ý rằng trí tuệ nhân tạo (AI) có thể làm trầm trọng thêm bất bình đẳng trong và giữa các quốc gia, nhưng điều này không phải là không thể tránh khỏi. Từ giáo dục đến cơ sở hạ tầng kỹ thuật số, từ an sinh xã hội đến hợp tác quốc tế, các chính sách đúng đắn có thể đảm bảo công nghệ trở thành động lực phát triển, chứ không phải là công cụ làm trầm trọng thêm bất bình đẳng toàn cầu.

Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) trong báo cáo của mình kết luận bằng cách khuyến nghị rằng mục tiêu cốt lõi nên là: "Đạt được quyền tiếp cận dân chủ với trí tuệ nhân tạo để mọi quốc gia và mọi xã hội đều có thể hưởng lợi từ nó, đồng thời bảo vệ những người dễ bị tổn thương nhất."